بررسی شکستگی عمودی ریشه در رادیوگرافی دیجیتال با استفاده از فیلتر پردازش تصویر شارپ :UM (مطالعه آزمایشگاهی)

Introduction
The diagnose of vertical root fracture (VRF) using radiographs is complicated due to the presence of different fracture patterns, and sometimes fractures cannot be observed on radiographs; only one-third of these fractures can be diagnosed by standard radiography, because it can only show a two-dimensional aspect of anatomical structure. Nowadays, modern digital imaging systems offer multiple image processing techniques. The emergence of digital imaging have had a significant impact on radiography by transforming it into a more modern approach. Digital radiography eliminates the use of chemicals and other risky waste substances that were previously needed. In the dental industry, various intraoral digital radiography systems have been introduced in recent years. The primary function of the sharp filter is to enhance the details of image by removing blur or noise. The unsharp masking (UM) tool is utilized to correct the loss of detail in specific areas of radiographic images and enhance the information contained in each pixel. The presence of an area in radiographic images that is too sharp or too blurry can produce unwanted artifacts that may lead to incorrect diagnoses. The UM filter, by eliminating these artifacts, can improve the accuracy of diagnosis by radiographic images. This in vitro study aims to examine the diagnosis of VRF by conventional digital radiography and digital radiography (UM filter).

Method
In this study, 24 extracted teeth were obtained from dental clinics in Ahvaz, Iran. Before inducing VRF, radiographs were taken from the teeth (group 1). Radiographs from these teeth were taken again after inducing complete VRF (group 2). The teeth’s roots were cleaned using K-File (Mani, Japan) ranging in size from 15 to 80. Subsequently, a gutta-percha with appropriate size was used for preparation and obturation with a manual spreader using the passive step-back method, while applying side compression. To induce VRF in the extracted teeth, they were halved longitudinally using a thin disk in the buccolingual direction until a complete VRF occurred. The two halves of each tooth were reattached using an adhesive wax and mounted in a gypsum-sawdust mixture. To simulate the periodontal ligament space around the tooth, it was covered with a thin layer of red wax. Phosphor plates were used to obtain indirect digital radiographs in the DIGORA optime system (Soredex, Finland). The resulting digital radiographs were subjected to the UM in Scanora software (astara 32 version 3.00, Soredex, Finland). Two maxillofacial radiologists assessed the radiographic images for the presence or absence of VRF. The evaluation was performed twice, once using the images processed using the UM filter and once for those without the UM filter. The test reliability criteria used in this study were sensitivity and specificity. The overall accuracy was also determined through ROC curve analysis. 

Results
The first observer’s true negative responses were mainly from the images processed using the UM filter, but the number of true positive responses was the same in both filtered and unfiltered conditions. The second observer’s number of true negative responses was the same in both conditions, whereas the number of true positive responses was higher in the unfiltered condition ( 21 vs. 20). Statistical analysis of the images processed using the UM filter by the first observer indicated a sensitivity of 83.33%, specificity of 91.67%, and overall accuracy of 88%. For the second observer, the values were 83.33% for sensitivity, 91.67% for specificity, and 88% for overall accuracy (Table 1).

The level of agreement between the first and second observers when using the UM filter was 0.832, based on the Kappa test results.
Statistical analysis of the first examiner’s responses using unaltered images revealed a sensitivity of 83.33%, a specificity of 79.17%, and an overall accuracy of 81%. For the second examiner’s, the results showed a sensitivity of 87.5%, specificity of 91.67%, and overall accuracy of 91.30% (Table 2).

The Kappa test indicated that the agreement between the two observers used unfiltered images was 0.792.

Conclusion
Based on the findings from the first observer, both methods had an equal sensitivity but the specificity of the UM filtering method was greater. For the second observer, the sensitivity of the UM filtering was higher, while the specificity of two methods was similar. There was no significant difference between the methods with and without UM filtering. However, since the UM filtering method had higher sensitivity and specificity, the observer used this filter to diagnose VRF based on personal preferences. The area under the ROC curve of the two methods was compared, but no notable difference was observed. Overall, both methods demonstrated high levels of sensitivity, specificity, and accuracy for diagnosing VRF. Therefore, the specialist can use the UM filter for diagnosis based on persoanl preferences. 

Ethical Considerations
Compliance with ethical guidelines
This study was approved by the ethics committee of Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences (Code: IR.AJUMS.REC.1399.388).

Funding
This research did not receive any specific grant from funding agencies in the public, commercial, or not-for-profit sectors.

Authors contributions
The authors contributed equally to preparing this paper.

Conflicts of interest
The authors declared no conflict of interest.

مقدمه 
شکستگی‌های عمودی ریشه احتمالاً از داخل (دیواره کانال) شروع به گسترش می‌یابند یا ممکن است از اپکس یا بخش میانی ریشه شروع شوند. دو علت اصلی اثبات‌شده برای ایجاد شکستگی عمودی ریشه سمان کردن پست و متراکم کردن مواد حین پرکردن ریشه است. ریشه‌های مستعد شکستگی عمودی ریشه، ریشه‌های انحنادار، عریض از جهت فاسیولینگوال و باریک در جهت مزیودیستال مثل پرمولرها و اینسیزورهای مندیبل، پرمولر دوم ماگزیلا، مزیو باکال مولر ماگزیلا و ریشه‌های مزیال و دیستال مولر مندیبل هستند. ریشه‌های مقاوم‌تر به شکستگی عمودی ریشه، ریشه‌های گرد، بیضی یا حجیم مثل سانترال ماگزیلا پالاتال مولرهای ماگزیلا و کانین‌های ماگزیلا هستند. 
13 درصد از شکست دندان‌های اندوشده و ترمیم‌شده، ناشی از ترک یا شکستگی است. شکستگی عمودی ریشه اغلب با بیماری پریودنتال یا درمان ریشه شکست‌خورده اشتباه می‌شود. به ندرت علامت‌دار است و معمولاً تورم موضعی یا آبسه پریودنتال عاملی است که بیمار را به مطب می‌آورد. در رادیوگرافی اغلب همراه با تحلیل در سطح جانبی ریشه به همراه تحلیل زاویه‌دار در سرویکال است. ممکن است نمای hanging drop یا J Shape یا halo like وجود داشته باشد. شکستگی‌های عمودی ریشه شایع‌ترین فرم شکستگی‌های طولی دندان هستند. بنابراین این ضایعات نیازمند تشخیص دقیق هستند [1].
در دندان‌هایی که درمان ریشه نشده‌اند، شکستگی عمودی ریشه ممکن است به‌عنوان نتیجه گسترش اپیکالی یک ترک کرونالی در عاج ریشه‌ای رخ دهد. فاکتورهای اتیولوژیک شامل فشارهای مضغی بیش از حد، عادات پارافانکشنال و پروسه‌های ترمیمی قبلی باشد [2]. تشخیص رادیوگرافی شکستگی عمودی ریشه به خاطر الگوهای متنوع شکستگی دشوار است و در بسیاری از موارد شکستگی‌ها در رادیوگرافی دیده نمی‌شوند. متأسفانه فقط یک‌سوم این شکستگی‌ها می‌تواند با رادیوگرافی معمولی تشخیص داده شود. رادیوگرافی معمولی تنها 2 بعد از 3 بعد یک ساختار آناتومیک را نشان می‌دهد. تشخیص قطعی رادیوگرافیک شکستگی عمودی ریشه با وجود دو مورد ممکن می‌شود. یکی حضور یک خط رادیولوسنت شکستگی hair-like در حجم دنتین و دیگری تظاهر رادیوگرافیک جداشدگی قطعه ریشه که اغلب با یک از دست رفتن وسیع استخوان اطراف ریشه یا دندان همراه است [3]. 
ظهور تصویربرداری دیجیتال، تحولی در رادیوگرافی ایجاد کرد. رادیوگرافی دیجیتال ظهور و ثبوت شیمیایی و مواد زائد پر خطر مورد استفاده در آن را حذف می‌کند. در سال‌های اخیر سیستم‌های رادیوگرافی دیجیتال داخل دهانی متعددی به عرصه دندانپزشکی معرفی شده است. مهم‌ترین مزایای این سیستم‌ها عبارت‌اند از:کاهش دُز اشعه ایکس، قابلیت تبادل اطلاعات، کاهش زمان کار و حذف ظهور و ثبوت با محلول. در تعدادی از مطالعات، رزلوشن و دامنه تصاویر دیجیتال پایین‌تر از رادیوگرافی معمولی ارزیابی شده است. اگرچه تصویر دیجیتال دارای این قابلیت ممتاز است که با استفاده از نرم‌افزار پردازش تصویر می‌توان اطلاعات باارزش را بهبود بخشید و عوامل مخل کیفیت تصویر را کاهش داد [4].
فیلم معمولی و سیستم رادیوگرافی دیجیتال محدودیت‌های مختلفی برای تشخیص شکستگی عمودی ریشه دارند، شامل این حقیقت که اشعه X باید از خط شکستگی عبور کند تا بتواند اندازه‌گیری شود. سیستم تصویریرداری دیجیتال در مقایسه با فیلم معمولی مزیت‌هایی ازجمله کاهش دُز اشعه برای بیمار و داشتن ابزارها و برنامه‌ایی برای بهبود کیفی تصویر و حذف تاریکخانه و محلول‌های شیمیایی دارد [5].
الگوریتم‌های پروسسینگ متعددی وجود دارند که کیفیت تصاویر دیجیتال را بهبود می‌بخشند. Noise Reduction، Sharpening-smoothingوedge enhancement (بهبود لبه‌ها) مثال هایی از این الگوریتم‌ها هستند [4، 5].
هدف از وجود فیلتر شارپ، بهبود کیفیت تصویر با حذف محوشدگی (blur) یا noise می‌باشد. noise اغلب به دو گروه noise با فرکانس بالا و noise با فرکانس پایین تقسیم‌بندی می‌شود. فیلترهایی که تصویر را صاف می‌کنند، گاهی اوقات despeckling filters خوانده می‌شوند، زیرا آ‌ن‌ها noiseبا فرکانس بالا را حذف می‌کنند. فیلترهایی که تصویر را شارپ می‌کنند، noiseبا فرکانس پایین را حذف می‌کنند. برای استفاده هدفدار از فیلترها دانستن این موضوع که هر فیلتر چه نوع noiseرا کاهش می‌دهد و چگونه بر خصوصیات رادیوگرافی مورد نظر تأثیر می‌گذارد، اهمیت دارد. بدون این دانسته‌ها ممکن است با حذف noise، جزئیات مهم در رادیو‌گرافی تنزل یابد و حتی ناپدید شود. فیلتر شارپ UM ابزاری برای پوشاندن محو شدگی موضعی تصاویر رادیوگرافی و افزایش اطلاعات موجود در پیکسل تصاویر است که به اختصار فیلتر شارپ UM و یا BUM نامیده می‌شود. باتوجه‌به این که وجود یک ناحیه بیش از حد sharp و یا بیش از حد blur در تصاویر نامطلوب تلقی می‌شود و آرتیفکت ناشی از آن منجر به تشخیص بیش از حد یا کمتر از حد مطلوب خواهد شد. این فیلتر با حذف این آرتیفکت‌ها منجر به تقویت توانایی تشخیص تصاویر رادیوگرافی می‌شود [1، 6، 7].

روش بررسی
برای این منظور از 24 عدد از دندان‌های کشیده در کلینیک‌های دندان پزشکی اهواز استفاده شد. قبل از القای شکستگی عمودی ریشه از نمونه‌ها رادیوگرافی تهیه شد (گروه 1)، از این دندان‌ها دوباره بعد از القای شکستگی عمودی ریشه کامل رادیوگرافی  تهیه شد (گروه 2). ریشه دندان‌ها با استفاده از K-File (MANI) از سایز 15 تا 80 به‌روش پسیو استپ بک آماده‌سازی و آبچوریشن با  گوتاپرکا با سایز مناسب و روش تراکم جانبی و با استفاده از اسپریدر دستی صورت گرفت. جهت ایجاد شکستگی عمودی ریشه القایی در نمونه‌ها،  با یک دیسک بسیار نازک در جهت باکولینگوالی به‌صورت طولی دندان‌ها به دو نیمه تقسیم شد و به این صورت شکستگی عمودی کامل ایجاد شد. نمونه‌ها با موم چسب دوباره در کنار هم قرار داده و در مخلوطی از گچ و خاک اره مانت شدند. برای شبیه‌سازی فضای لیگامان پریودنتال اطراف دندان با لایه نازکی از موم قرمز پوشانده شد [8].

تهیه تصاویر
رادیوگرافی‌های دیجیتال غیرمستقیم توسط صفحات PSP در سیستم digora تهیه شد. رادیوگرافی‌های دیجیتال به منظور فیلتر شارپ UM در نرم‌افزار Scanora پردازش شد. یافته‌های به‌دست‌آمده در دو نوع رادیوگرافی با استاندارد طلایی محاسبه و در تحلیل آماری به کار گرفته شد. پرتوتابی به صفحات و با دستگاه 
Xgenus dc و شرایط اکسپوژرkvp70،mA8 ، زمان پرتوتابی 0/32 ثانیه ، با ضخامت فیلتراسیون کلی آلومینیوم 2 میلی‌متر و 32 سانتی‌متر (Focal spot - receptor) تهیه شد. یک صفحه آکریلی با ضخامت 1/5 سانتی‌متر بین تیوب اشعه X و دندان‌ها جهت بازسازی بافت نرم قرار داده شد (تصاویر شماره 1 و 2).

استفاده از فیلتر شارپ UM 
در نرم‌افزار Scanora، فیلتر شارپ UM انتخاب شد. تصاویر تهیه‌شده با فیلتر تصویر شارپ UM و همچنین تصاویر تهیه‌شده بدون فیلتر شارپ UM توسط دو مشاهده‌گر (متخصص رادیولوژی فک و صورت) ازنظر وجود یا عدم وجود شکستگی عمودی ریشه مورد بررسی قرار گرفت. هر دو مشاهده‌گر از یک نمایشگر در یک اتاق و شرایط یکسان برای مشاهده تصاویر استفاده کردند.رادیوگرافی‌ها کدگذاری شدند و مشخص شد که در هر رادیوگرافی چه شماره‌های دندان قرار می‌گیرد [9].

روش محاسبه اندازه نمونه و نحوه نمونه‌گیری
روش محاسبه اندازه نمونه و نحوه نمونه‌گیری در فرمول شماره 1 قابل مشاهده است.

Z1-α/2 =1.96 برای ضریب اطمینان 95 درصد

یافته‌ها 
بعد از جمع‌آوری داده‌ها و وارد کردن اطلاعات در نرم‌افزار SPSS فرضیه‌های تحقیق با استفاده از آزمون کاپا و مک نمار در جداول توافقی در نرم‌افزار گفته‌شده مورد آزمون قرار گرفت. نتایج حاصل از این پردازش در ادامه ارائه می‌شود:
نظرات مشاهده‌گرها ثبت شد. برای هر مشاهده‌گر در حالات تصاویر با فیلتر شارپ و بدون فیلتر به دست آمد. شاخص‌های برآورد اعتبار شامل حساسیت و اختصاصیت محاسبه شد و نیز صحت کلی با استفاده از تحلیل‌های تحت منحنی راک محاسبه شد.
تحلیل آماری مشاهده تصاویر با فیلتر شارپ توسط مشاهده‌گر اول نشان داد که حساسیت، اختصاصیت و صحت کلی به‌ترتیب 83/33، 91/67 و 88 درصد است. آزمون مک نمار نشان داد بین روش تصویربرداری با فیلتر شارپ و واقعیت تفاوت معنادار آماری وجود ندارد (P>0/05). توافق بین تصویر با فیلتر شارپ و واقعیت 0/750 می‌باشد (تصویر شماره 3).

تحلیل آماری مشاهده تصاویر بدون فیلتر، توسط مشاهده‌گر اول نشان داد که حساسیت، ویژگی و صحت کلی به‌ترتیب 83/33، 79/17 و 81 درصد است. آزمون مک نمار نشان داد بین روش تصویربرداری بدون فیلتر و واقعیت فاوت معنادار آماری وجود ندارد (P>0/05). توافق بین تصویر بدون فیلتر و واقعیت 0/625 درصد می‌باشد (تصویر شماره 3).
تحلیل آماری مشاهده تصاویر با فیلتر شارپ توسط مشاهده‌گر دوم نشان داد که حساسیت، ویژگی و صحت کلی به‌ترتیب 83/33، 91/67 و 88 درصد است. آزمون مک نمار نشان داد بین روش تصویربرداری با فیلتر شارپ و واقعیت تفاوت معنادار آماری وجود ندارد (P>0/05). توافق بین تصویر با فیلتر شارپ و واقعیت 0/750 درصد می‌باشد (تصویر شماره 4).

تحلیل آماری مشاهده تصاویر بدون فیلتر، توسط مشاهده‌گر دوم نشان داد که حساسیت، ویژگی و صحت کلی به‌ترتیب 87/5، 91/67 و 90 درصد است. آزمون مک نمار نشان داد بین روش تصویربرداری بدون فیلتر شارپ و واقعیت تفاوت معنادار آماری وجود ندارد (P>0/05). توافق بین تصویر بدون فیلتر شارپ و واقعیت 0/792 می‌باشد (تصویر شماره 4).
در مشاهده‌گر اول، بیشترین پاسخ های منفی واقعی به تصاویر با فیلتر شارپ تعلق داشت و پاسخ های مثبت واقعی در حالت با فیلتر و بدون فیلتر یکسان بود. در مشاهده‌گر دوم، تشخیص منفی واقعی در دو حالت کاملاً بر هم منطبق بود و مثبت واقعی در حالت بدون فیلتر یک نفر بالاتر بود (جداول شماره 1 و 2).

تحلیل آماری مشاهده تصاویر با فیلتر شارپ توسط مشاهده‌گر اول نشان داد که حساسیت، ویژگی و صحت کلی به‌ترتیب 83/33، 91/67 و 88 درصد و در مشاهده‌گر دوم به‌ترتیب 83/33، 91/67 و 88 درصد است (جدول شماره 3).

توافق بین مشاهده‌گر اول و دوم با فیلتر شارپ، 0/832 درصد می‌باشد (آزمون کاپا).
تحلیل آماری مشاهده تصاویر بدون فیلتر، توسط مشاهده‌گر اول نشان داد که حساسیت، ویژگی و صحت کلی به‌ترتیب 83/33، 79/17 و 81 درصد است و در مشاهده‌گر دوم به‌ترتیب 87/5، 91/67 و 91/30 درصد است (جدول شماره 4).

توافق بین مشاهده‌گر اول و دوم در مشاهده تصاویر بدون فیلتر 0/792 درصد می‌باشد (آزمون کاپا). برای مشاهده‌گر اول بیشترین صحت کلی مربوط به تصاویر با فیلتر شارپ و در مشاهده‌گر دوم به تصاویر بدون فیلتر تعلق دارد (تصویر شماره 5).

بحث 
شکستگی عمودی ریشه همیشه سبب ناراحتی مشخص بیمار نمی‌شود، اما در طولانی‌مدت توانایی تخریب پیش‌ر‌ونده الیاف پریودنتال، استخوان و سایر بافت‌های حمایت‌کننده را دارد. تشخیص قطعی شکستگی عمودی ریشه به‌صورت مشاهده مستقیم ریشه با یا بدون مداخله جراحی می‌باشد. بدیهی است که رادیوگرافی می‌تواند کمک شایانی به تشخیص این مشکل دندانی کند [2]. به‌طور معمول، رادیوگرافی یکی از راه‌های کمک‌کننده در تشخیص شکستگی عمودی ریشه می‌باشد. در حال حاضر رادیوگرافی دیجیتال به‌طور وسیعی جهت شناسایی شکستگی عمودی ریشه به کار برده می‌شود [10]. در سال‌های اخیر سیستم‌های رادیوگرافی دیجیتال داخل دهانی متعددی به عرصه دندانپزشکی معرفی شده‌اند. مهم‌ترین مزایای این سیستم‌ها عبارت‌اند از: کاهش دُز اشعهX، قابلیت تبادل اطلاعات،کاهش زمان کار و حذف ظهور و ثبوت با محلول. از دیگر فوائد رادیوگرافی دیجیتال، امکان بهبود تصاویر بعد از اکسپوژر توسط نرم‌افزارها و فیلترهای پردازش تصویر می‌باشد [10]. استفاده از فیلترهای نرم‌افزاری می‌تواند فقدان کیفیت تصویر که ناشی از اکسپوژر کم و یا noise است را کاهش دهد و همراه با کاهش در دُز اکسپوژر باشد [11]. 
در تعدادی از مطالعات، رزولوشن و دامنه تصاویر دیجیتال پایین‌تر از رادیوگرافی معمولی ارزیابی شده است. اگرچه تصویر دیجیتال دارای این قابلیت ممتاز است که باکاربرد نرم‌افزار پردازش (پروسسینگ)تصویر، می‌توان اطلاعات با ارزش را بهبود بخشید و عوامل مخل در کیفیت تصویر را کاهش داد [12]. الگوریتم‌های پروسسینگ متعددی وجود دارند که کیفیت تصاویر دیجیتال را بهبود می‌بخشند [13، 5]. ازآنجاکه سنسورهای دیجیتال میزان زیادی noise ایجاد می‌کنند، شیوه‌های پروسسینگ متفاوتی جهت بهبود کیفیت تصویر ابداع شده است [14]. تا به امروز اطلاعات کمی در مورد عملکرد فیلتر sharp um در نرم‌افزار Scanora در شناسایی شکستگی عمودی ریشه دردسترس می‌باشد. در مطالعه حاضر از فیلترهای Sharp um (به‌صورت با sharp و بدون sharp) در نرم‌افزار دیجیتالScanora استفاده شده است تا زمان انجام مطالعه حاضر، در هیچ یک از مطالعات پیشین از فیلتر sharp um استفاده نشده و نیز در مورد میزان و چگونگی کاربرد این فیلتر بر روی تصاویر توضیحی مطرح نشده است. مطالعاتی که درزمینه مقایسه دقت رادیوگرافی دیجیتال با و بدون استفاده از فیلترهای پردازش تصویر sharp um در تشخیص شکستگی عمودی ریشه انجام شده است، بسیار محدود است.
در مطالعه‌ای که کامبوروغلو و همکاران در سال 2009 در کشور ترکیه انجام دادند، تأثیر فیلترهای پردازش رادیوگرافی دیجیتال بر توانایی تشخیص شکستگی عمودی ریشه را بررسی کردند. آن‌ها کارایی رادیوگرافی دیجیتال با فیلترهای Enhancement شامل sharpen و بزرگ‌نمایی و کنتراست معکوس را در تشخیص شکستگی عمودی ریشه بررسی کردند و به این نتیجه رسیدند که تفاوتی میان یافته‌های تشخیصی در بین فیلترهای مختلف پردازشی دیده نشد (P>0/05). نتایج این مطالعه همسو با نتیجه مطالعه حاضر است [15].
لی و همکاران در کشور کره در سال 2004، دقت تشخیص شکستگی عمودی ریشه در گرافی پری آپیکال معمولی را با گرافی پری آپیکال دیجیتال ارزیابی کردند. در این مطالعه تشخیصی از 61 دندان تک ریشه استفاده کردند. از هر دندان در حالت سالم و شکسته، تصاویر اورجینال و کنتراست معکوس گرفتند و به این نتیجه رسیدند که استفاده از تصاویر کنتراست معکوس نسبت به تصاویر اورجینال دارای ارزش تشخیصی بیشتری است که البته ازنظر آماری معنادار نبود، اما تشخیص شکستگی افقی ریشه را تسهیل می‌کند [16].
در مطالعه‌ای که ناسیمنتو و همکاران در سال 2015 در کشور برزیل برای مقایسه اثر فیلترهای پردازشی دیجیتال روی تشخیص شکستگی عمودی ریشه انجام دادند. آن‌ها بر روی 40 دندان تک ریشه در دو گروه تصادفی کنترل و آزمایش که گروه آزمایش به‌طور مصنوعی دچار شکستگی عمودی ریشه شده بودند، این بررسی را انجام دادند و از همه دندان‌ها گرافی دیجیتال با 3 زاویه افقی مختلف تهیه شد. 3 مشاهده‌گر به‌طور جداگانه تصاویر اورجینال و فیلترشده را بررسی کردند، بیشترین ارزش تشخیصی زمان استفاده از فیلتر شارپ به دست آمد (P<0/05). آن‌ها به این نتیجه دست یافتند که هنگام استفاده از سیستم Digora Optime فیلتر شارپ برای بهبود تشخیص رادیوگرافیک شکستگی عمودی ریشه توصیه می‌شود [17].

نتیجه‌گیری 
آزمون مقایسه سطح زیر منحنی راک اختلاف معناداری بین روش‌ها نشان نداد. در مجموع هر دو روش دارای حساسیت و اختصاصیت و صحت کلی بالایی در تشخیص شکستگی عمودی ریشه بودند و مشاهده‌گر می‌تواند بسته به نظر شخصی در تشخیص شکستگی عمودی ریشه از فیلتر شارپ UM استفاده کند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این موضوع در تاریخ 12/5/1399 در کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه علوم پزشکی جندی‌شاپور اهواز با کد اخلاق IR.AJUMS.REC.1399.388 تصویب شده است.

حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
تمام نویسندگان در آماده‌سازی این مقاله مشارکت داشتند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References

1. Torabinejad M, Fouad AF, Shabahang S. Endodontics e-book: Principles and practice. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2020. [Link]
2. Bornstein MM, Lauber R, Sendi P, Von Arx T. Comparison of periapical radiography and limited cone-beam computed tomography in mandibular molars for analysis of anatomical landmarks before apical surgery. J Endod. 2011; 37(2):151-7. [DOI:10.1016/j.joen.2010.11.014] [PMID]
3. Moudi E, Haghanifar S, Madani Z, Alhavaz A, Bijani A, Bagheri M. Assessment of vertical root fracture using cone-beam computed tomography. Imaging Sci Dent. 2014; 44(1):37-41. [DOI:10.5624/isd.2014.44.1.37] [PMID] [PMCID]
4. White SC, Pharoah MJ. Oral radiology principle and interpretation. Philadelphia: Elsevier; 2009. [Link]
5. van der Stelt PF. Better imaging: The advantages of digital radiography. J Am Dent Assoc. 2008; 139(Suppl):7S-13. [DOI:10.14219/jada.archive.2008.0357] [PMID]
6. Bushong SC. Radiologic science for technologists. 9th ed. St. Louise: Mosby; 2006.
7. Ye W, Ma KK. Blurriness-guided unsharp masking. IEEE Trans Image Process. 2018; 27(9):4465-77. [DOI:10.1109/TIP.2018.2838660] [PMID]
8. Khademi A, Yazdizadeh M, Feizianfard M. Determination of the minimum instrumentation size for penetration of irrigants to the apical third of root canal systems. J Endod. 2006; 32(5):417-20. [DOI:10.1016/j.joen.2005.11.008] [PMID]
9. Lertchirakarn V, Palamara JE, Messer HH. Patterns of vertical root fracture: factors affecting stress distribution in the root canal. J Endod. 2003; 29(8):523-8. [DOI:10.1097/00004770-200308000-00008] [PMID]
10. Haiter-Neto F, Casanova MS, Frydenberg M, Wenzel A. Task-specific enhancement filters in storage phosphor images from the Vistascan system for detection of proximal caries lesions of known siz Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2009; 107(1):116-21. [DOI:10.1016/j.tripleo.2008.09.031] [PMID]
11. Haiter-Neto F, dos Anjos Pontual A, Frydenberg M, Wenzel A. Detection of non-cavitated approximal caries lesions in digital images from seven solid-state receptors with particular focus on task-specific enhancement filters. An ex vivo study in human teeth. Clin Oral Investig. 2008; 12(3):217-23. [DOI:10.1007/s00784-007-0173-5] [PMID]
12. Raberson TM, Heyman H, Swift EJ, Sturdevant CM. Sturdevent’s art and science of operative dentistry. 4^th united state: mosby; 2002. [Link]
13. van der Stelt PF. Filmless imaging: the uses of digital radiography in dental practice. J Am Dent Assoc. 2005; 136(10):1379-87. [DOI:10.14219/jada.archive.2005.0051] [PMID]
14. Brüllmann DD, Röhrig B, Sulayman SL, Schulze R. Length of endodontic files measured in digital radiographs with and without noise-suppression filters: an ex-vivo study. Dentomaxillofac Radiol. 2011; 40(3):170-6. [DOI:10.1259/dmfr/84700141] [PMID] [PMCID]
15. Kamburoğlu K, Murat S, Pehlivan SY. The effects of digital image enhancement on the detection of vertical root fracture. Dent Traumatol. 2010; 26(1):47-51. [DOI:10.1111/j.1600-9657.2009.00841.x] [PMID]
16. Lee JU, Kwon KJ, Koh KJ. Diagnostic accuracy of artificially induced vertical root fractures: A comparison of direct digital periapical images with conventional periapical images. Imaging Sci Dent. 2004: 34:185-90. [Link]
17. Nascimento HA, Ramos AC, Neves FS, de-Azevedo-Vaz SL, Freitas DQ. The ‘Sharpen’filter improves the radiographic detection of vertical root fractures. Int Endod J. 2015; 48(5):428-34. [DOI:10.1111/iej.12331] [PMID]