تغییرات سطوح سرمی رتینول متصل به پروتئین 4، گلوکز و انسولین در سازگاری با مصرف مکمل گزنه و تمرینات ترکیبی در مردان دارای اضاف هوزن مبتلا به دیابت نوع 2

مقدمه 
دیابت ملیتوس بیماری متابولیکی است که با هیپرگلیسمی ناشی از نقصان ترشح انسولین، مقاومت به انسولین و یا ترکیبی از هر دو مورد مشخص میشود. در افراد مقاوم به انسولین سلولهای بدن به صورت طبیعی به انسولین پاسخ نداده و گلوکز نمیتواند بهآسانی وارد سلول بدن آنها شود. افزایش وزن و درصد چربی بدن رابطه مستقیم با افزایش گلوکز خون داشته و میزان ابتلا به دیابت نوع 2 را افزایش میدهد [2 ،1]. بنابراین با توجه به پیامدهای اقتصادی اجتماعی ناشی از دیابت دست‌یابی به درمان‌های مؤثرتر و کم‌عارضه‌تر ضروری به نظر می‌رسد. اصلاح سبک زندگی به عنوان رویکرد خط اول توصیه میشود. بیشتر برنامههای مداخله در شیوه زندگی شامل فعالیت بدنی است. اما فعالیت بدنی بهتنهایی در درمان و کنترل قند خون بیماران مؤثر نیست، بلکه انجام رژیم غذایی و داروها باید به فعالیت روزانه افراد دیابتی افزوده شود [3]. مطالعات روی بیماران دیابتی نشان میدهد که درمانهای مکمل مورد استفاده در این بیماری رژیمهای غذایی و تغییر سبک زندگی، استفاده از داروهای گیاهی حاوی عوامل ضددیابت و تمرینات ورزشی است. درمان بر پایه گیاهان دارویی به طور معمول در مقایسه با درمان بر پایه داروهای شیمیایی، ارزانتر، آسانتر و در دسترستر است و در برخی موارد عوارض جانبی کمتری را به همراه دارد [2]. مطالعات متعددی به بررسی تأثیر تمرینات ورزشی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 پرداخته‌اند و تأثیر فعالیت بدنی را بر بهبود این بیماری تأیید کردهاند. همچنین برخی از دستورالعملهای اخیر انجمن آمریکایی دیابت، کالج آمریکایی، طب ورزش انجمن اروپایی برای مطالعه دیابت و یافتههای مطالعات انجامشده تا به امروز نشان دادهاند که ترکیب تمرینات هوازی و مقاومتی ممکن است نسبت به هرکدام از تمرینات هوازی و مقاومتی بهتنهایی مؤثرتر باشد [4]. با این حال، اکثر این دستورالعملها به طور معمول یک دامنه کلی از شدت و یا مدت تمرین را پیشنهاد کردهاند. به طور مثال کالج آمریکایی طب ورزش بیان میکند که تمرین هوازی برای یک فرد مبتلا به دیابت باید حداقل سه تا پنج روز در هفته با شدت 40 تا 60 و حتی بیشتر از 60 درصد حداکثر اکسیژن مصرفی انجام شود و یا تمرینات هوازی باید 150 دقیقه در هفته با شدت متوسط و یا 60 دقیقه با شدت زیاد در هفته انجام گیرد [5]. فعالیت ورزشی از جمله تمرینات هوازی میتواند بر کاهش قند خون مؤثر باشد [7 ،6]. و از آنجایی که یکی از دلایل دیابت چاقی است، به طبع تلاش برای کاهش وزن یکی از بهترین راهکارهاست.، به طور مشخص بافت چربی علاوه بر تنظیم متابولیکی بدن، یک عضو درون‌ریز فعال است که شمار زیادی مولکول‌های پیام‌رسان پپتیدی فعال با عملکرد بیولوژیکی متنوع ترشح می‌کند. تعداد زیادی از هورمون‌های مشتق از آدیپوسیت یا آدیپوسایتوکاین‌ها شامل لپتین، آدیپونکتین، رزیستین و رتینول متصل به پروتئین 4 شناسایی شده‌اند [6]. رتینول متصل به پروتئین 4 (RBP4) جزء لیپوکالپاین‌ها و انتقال‌دهنده مولکول‌های کوچک آبگریز رتینول (ویتامین A) در جریان خون است [8]. 
کبد جایگاه اصلی تولید این پروتئین است. بافت چربی جایگاه دوم تولید این پروتئین در بدن است. این پروتئین از بافت چربی ترشح‌شده و با عملکردهای مختلفی در بدن نظیر انتقال رتینول، مقاومت به انسولین و فیبروز همراه است و با سرکوب محیطی انتقال‌دهنده‌های گلوکز (GLUT4) مقاومت به انسولین را افزایش می‌دهد [9]. انجام فعالیت ورزشی باعث افزایش پروتئین GLUT4 می‌شود که در‌نتیجه باعث کاهش گلوکز خون ناشتا و درنهایت کاهش مقاومت به انسولین می‌شود [4]. گلوکز به طور آزادانه از غشای پلاسما نشت نمی‌کند و دریافت سلولی این ماده مغذی با پروتئین انتقال‌دهنده غشا انجام می‌گیرد. خانواده GLUT4 از چهارده عضو ناقل گلوکز تشکیل شده که GLUT4 یکی از مهم‌ترین آن‌ها برای انتقال گلوکز به بافت‌های چربی و عضلانی است و نقش اصلی آن تنظیم کلیدی کل گلوکز بدن و تسهیل مکانیسم انتشار است [10]. اضافه‌وزن موجب می‌شود تا اسیدهای چرب تولید‌شده از بافت چربی با تجمع در سلول‌های عضلانی، انتقال GLUT4 را به سطح این سلول‌ها مختل کنند و ورزش سبب افزایش انتقال‌دهنده گلوکز GLUT4 به سطح سلول‌های عضلانی می‌شود و تأثیرات مطلوبی در کاهش گلوکز خون و بهبود کنترل متابولیکی دارد.
در این بین استفاده از داروهای گیاهی به همراه فعالیت‌های بدنی احتمالاً بتواند مؤثر واقع شود. استفاده از گیاهان دارویی برای پیشگیری و درمان بیماری‌ها، از دیرباز توجه متخصصان طب را به خود معطوف کرده است. با توجه به نیاز روز‌افزون بشر به گیاهان و و فراورده‌های گیاهی، شناخت آن‌ها از جنبه‌های غذایی و دارویی بیشتر احساس می‌شود. گزنه یکی از این داروهای گیاهی است که در طب سنتی هم کاربرد دارد. گزنه با نام علمی urtica dioica، گیاهی علفی و چند‌ساله از تیره Urticaceae است که در کتاب‌های طب سنتی نیز با نام انجره کبیر نامش ذکر شده است. این گیاه بومی اروپا، آفریقا، آسیا و شمال آمریکاست [11 ،7]. گزارش‌های علمی گزنه را به عنوان یک گیاه دارویی مؤثر بر درمان برخی بیماری‌ها از جمله دیابت معرفی کرده‌اند [12 ،7]. طریقت و همکاران در تحقیقی که بر روی پنجاه مرد مبتلا به دیابت نوع 2 انجام گرفت مشاهده کردند در افرادی که روزانه مقدار 100 میلی‌گرم گزنه دریافت کرده‌اند مقدار گلوکز ناشتا و نیم‌رخ لیپیدی به طور معناداری کاهش یافته است [15 -13]. اما مطالعه خوری و همکاران که بر روی حیوانات انجام گرفت، بی‌اثر بودن گزنه را نشان داد [16]. تحقیقات زیادی در مورد فعالیت‌های ورزشی و گیاهان دارویی انجام گرفته است، ولی در زمینه تمرینات ترکیبی و مصرف مکمل گزنه در بیماران دیابتی نوع 2 مطالعه زیادی انجام نشده است. در تحقیق حسنی و همکاران که بر روی زنان سالمند انجام شد، مصرف 6 سی‌سی عصاره گزنه در روز به همراه تمرینات هوازی تأثیر معناداری بر شاخص‌های مقاومت به انسولین و قند خون ناشتا مشاهده نشد [17]، ولی در تحقیقات دیگر اثر مصرف مکمل گزنه بر کنترل قند خون مثبت بود [12 ،7]. با توجه به اینکه یافته‌های محدود و متناقضی وجود دارد و تحقیقی در زمینه تأثیر هم‌زمان تمرینات ترکیبی و مصرف گیاه گزنه در مردان مبتلا به دیابت نوع 2 وجود ندارد، این تحقیق در نظر دارد اثر هشت هفته تمرین ترکیبی (هوازی و مقاومتی) به همراه مصرف گزنه بر میزان RBP4، گلوکز و انسولین در مردان مبتلا به دیابت نوع 2 را بررسی کنند. 
روش بررسی
در این پژوهش که به صورت نیمه‌تجربی انجام شد، از 365 نفری که از مراجعین به کلینیک تخصصی دیابت بیمارستان ابن سینا همدان بودند و پرونده داشتند، چل مرد مبتلا به دیابت نوع 2 انتخاب شدند و به صورت تصادفی به چهار گروه تقسیم شدند: 1. گروهی که فقط تمرین ترکیبی انجام دادند. 2. گروهی که فقط گزنه دریافت کردند. 3. گروهی که هم تمرین ترکیبی و هم گزنه دریافت کردند. 4. گروه کنترل که هیچ مداخله‌ای در طول هشت هفته دریافت نکردند. در این مطالعه سی مرد با دامنه سنی 45 تا60 سال و داشتن شروط ورود به تحقیق انتخاب شدند. شروط تحقیق عبارت بودند از: نداشتن بیماری به‌جز دیابت نوع 2؛ داشتن شاخص توده بدنی بالاتر از 25 کیلوگرم بر متر مربع؛ قند خون ناشتای زیر 300 میلی‌گرم بر دسی‌لیتر؛ دامنه سنی 45 تا 60 سال؛ عدم تزریق انسولین و توانایی شرکت در پروتکل به مدت هشت هفته؛ سابقه داشتن بیماری از 3 تا 7 سال. در صورتی که آزمودنی حساسیتی به گزنه داشت و یا بیشتر از دو جلسه غیبت می‌کرد از تحقیق خارج می‌شد. قبل از دریافت رضایت‌نامه، آزمودنی‌ها به صورت شفاهی و کتبی با روش کار آشنا شدند. سپس رضایت‌نامه به آن‌ها داده شد و توسط پزشک متخصص غدد و متابولیسم مورد معاینه قرار گرفتند و در صورت عدم مشکل در تحقیق وارد شدند. 
شاخص‌های آنتروپومتریک 
شاخص‌های آنتروپومتریک افراد شامل قد، وزن، نمایه توده بدنی (BMI) است. وزن آزمودنی‌ها با ترازوی دیجیتال مدل سکا ساخت آلمان و بر حسب کیلوگرم بیان شد. شاخص توده بدنی از تقسیم وزن بر مجذور قد محاسبه و بر حسب کیلوگرم بر متر مربع بیان شد، قد بر حسب سانتی‌متر و توسط قدسنج سکا ساخت آلمان با دقت نیم‌سانتی متر اندازه‌گیری شد 
طرح تغذیه 
ابتدا برگ‌های گزنه از فروشگاه‌های گیاهان دارویی شهرستان همدان خریداری شد و سپس با استفاده از آسیاب برقی پودر شدند. در طول مداخله، بیماران در حین استفاده از داروهای تجویزی توسط پزشک، ۱۰۰ میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن خود از عصاره هیدروالکلی گزنه یا دارونما در سه زمان، به صورت محلول در یک لیوان آب بعد از هر وعده اصلی غذایی استفاده کردند [18].
پروتکل تمرینی 
پیش از شروع تمرین از آزمودنی‌ها خواسته شد که در سه جلسه آشنایی با اصول و نحوه انجام تمرینات ورزشی حضور یابند، سپس مقدار یک تکرار بیشینه از آزمودنی‌ها گرفته شد، در تمام جلسات یک فرد آشنا به اصول کمک‌های اولیه و پرستاری حضور داشت . 
پروتکل تمرین حاضر شامل هشت هفته تمرینات ترکیبی هم‌زمان (مقاومتی هوازی) در سه جلسه غیرمتوالی در هفته انجام شد. در هر جلسه تمرین، در مرحله اول تمرین پس از 10 دقیقه گرم کردن پروتکل اصلی تمرین شروع می‌شد که شامل 20 دقیقه تمرین مقاومتی با استفاده از وزن بدن شامل حرکات دراز و نشست، فیله کمر خوابیده، بارفیکس اصلاح‌شده، اسکوات با وزن بدن، شنای سوئدی و لانگ بود. تمرینات مقاومتی در سه ست هشت تا دوازده تکرار با 30 ثانیه استراحت بین ست‌های تمرین انجام شد. استراحت بین حرکات نیز شامل 2 دقیقه استراحت فعال بود؛ پس از 5-3 دقیقه استراحت، برنامه تمرین هوازی شامل 20 دقیقه تمرین هوازی به صورت دویدن تداومی روی نوارگردان بود که با شدت 60 تا 80 درصد ضربان قلب بیشینه آزمودنی‌ها انجام شد. برای محاسبه ضربان قلب بیشینه، از فرمول تاناکا و همکاران استفاده شد. شدت تمرین هنگام دویدن روی نوارگردان، با استفاده از ضربان‌سنج پلار ساخت کشور فنلاند کنترل شد [19]. پس از پایان برنامه اصلی تمرین نیز 10 دقیقه سرد کردن اجرا شد. تمام جلسات در یک زمان و در ساعات 17-16 بعدازظهر برگزار شد (جدول شماره 1). 

نمونه‌گیری خونی
نمونه‌گیری خونی در دو نوبت پیش‌آزمون و پس‌آزمون، از تمامی آزمودنی‌ها به صورت ناشتا (12 تا 14 ساعت بعد از مصرف آخرین وعده غذایی) در صبح اولین جلسه تمرین از ورید بازویی چپ و در حالت نشسته توسط پرستار آزمایشگاه به عمل آمد و به میزان 2 میلی‌لیتر خون در لوله آزمایش حاوی ماده ضد‌انعقاد EDTA ریخته شد. نمونه‌های خونی با سرعت 3 هزار دور در دقیقه در مدت 10 دقیقه سانتریفیوژ شدند و به همین نحو نمونه‌گیری مجدد 48 ساعت بعد از آخرین جلسه تمرین تکرار شد و نمونه‌ها در شرایط استاندارد به آزمایشگاه انتقال یافتند. 
شاخص‌های بیوشمیایی
 برای اندازهگیری RBP4، روش الایزا و کیت ساخت شرکت Cusabio آلمان با حساسیت کمتر از pg/mg 1/59 و برای اندازه‌گیری گلوکز با روش آنزیمی گلوکز اکسیداز از کیت شرکت پارس‌آزمون، ساخت کشور ایران با حساسیت pg/mg 500 -7/8 و برای اندازه‌گیری انسولین به روش الایزا از کیت ساخت شرکت Demeditec با حساسیت pg/mg 500 -8/7 استفاده شد. 

روش آماری 
جهت بررسی طبیعی بودن توزیع داده‌ها از آزمون کولموگروف اسمیرنوف استفاده شد. از آزمون تی زوجی جهت مقایسه درون‌گروهی و از آزمون تحلیل واریانس یک‌طرفه برای مقایسه تغییرات بین‌گروهی استفاده شد (P<0/05). تجزیه و تحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 انجام شد. 
یافته‌ها
اطلاعلات توصیفی مربوط به طول دوره بیماری، سن، قد، وزن و شاخص توده بدنی (BMI) آزمودنی‌ها در جدول شماره 2 آورده شده است. 

در بررسی تغییرات درون‌گروهی در گروه تمرین، کاهش معناداری در سطح انسولین (0/015) گلوکز ناشتا (0/001) مشاهده شد. سطح RBP4 اگرچه کاهش یافت، اما این کاهش معنادار نبود (0/299). در گروه تمرین به همراه مصرف گزنه، کاهش معناداری در سطح انسولین (0/001) گلوکز ناشتا (0/001) و سطح RBP4 مشاهده شد (0/015). در گروه مصرف گزنه، کاهش معناداری در سطح انسولین (0/001) گلوکز ناشتا (0/002) مشاهده شد. سطح RBP4 در این گروه تغییر معناداری نداشت (0/181). در گروه کنترل تغییرات معناداری مشاهده نشد (جدول شماره 3).

نتایج آزمون آنوا نشان داد در مرحله پیش‌آزمون تغییرات معناداری در بین گروه‌ها وجود نداشت. اما بعد از مداخله هشت‌هفته‌ای در سطوح انسولین بین گروه‌ها تفاوت معناداری وجود داشت (P=0/001). نتایج نشان داد بین گروه‌های تمرین، تمرین و گزنه و گروه گزنه با گروه کنترل تفاوت معناداری وجود دارد (به ترتیب 0/004 ، 0/001، 0/001). همچنین بین گروه‌های تمرین و تمرین به همراه مصرف گزنه و بین گزنه و تمرین به همراه مصرف گزنه تفاوت معنادار بود (به ترتیب P=0/001 و P=0/002). اما بین گروه تمرین و گزنه تفاوت معنادار نبود P=0/896). 
بعد از هشت هفته در سطوح گلوکز ناشتا بین گروه‌ها تفاوت معنادار بود (P=0/001). در بررسی‌های به عمل آمده مشاهده شد بین تمرین و تمرین به همراه مصرف گزنه و بین گزنه و تمرین به همراه مصرف گزنه تفاوت معنادار بود (P=0/002)، اما بین گروه‌های تمرین و گزنه تفاوت معنادار وجود نداشت (P=0/597).بعد از هشت هفته در سطوح RBP4 بین هیچ کدام از گروه‌ها تفاوت معناداری وجود نداشت (P=0/096) (جدول شماره 4). 

بحث
شواهد متعددی در زمینه افزایش غلظت رتینول متصل به پروتئین ۴ در افراد دچار اضافه‌وزن، چاق و مبتلا به بیماری‌های متابولیکی از جمله دیابت نوع ۲ وجود دارد. امروزه افزایش سطح پلاسمایی رتینول متصل به پروتئین ۴ می‌تواند ارتباط مهمی بین توده چربی و مقاومت به انسولین و اختلالات متابولیسمی گلوکز در دیابتی‌ها ایجاد کند [20]. نتایج این مطالعه نشان داد در گروه تمرین، سطح انسولین و گلوکز ناشتا به طور معناداری کاهش می‌یابد، اما سطح RBP4 اگرچه کاهش یافت، اما این کاهش معنادار نبود. در گروه مصرف گزنه نیز سطح انسولین و گلوکز ناشتا به طور معناداری کاهش یافت، اما سطح RBP4 تغییر معناداری نداشت. در گروه تمرین به همراه مصرف گزنه علاوه بر انسولین و گلوکز ناشتا، RBP4 نیز به طور معناداری کاهش یافتند. تمرینات ورزشی باعث افزایش GLUT4 mRNA و بیان پروتئین در سلول‌های چربی می‌شود [21]. افزایش پروتئین GLUT4 و بیان mRNA در سلول‌های چربی ممکن است باعث کاهش غلظت RBP4 در گردش خون شود. علاوه بر این، RBP4 تنها پروتئین ویژه حمل‌و‌نقل برای رتینول (ویتامین A) در گردش خون است و رتینوئیدها تولید کبدی لیپوپروتئین با چگالی بسیار کم (VLDL) را افزایش می‌دهند [22]. انتقال گلوکز به عضله اسکلتی از طریق پروتئین‌های ناقل گلوکز انجام می‌شود و ناقل گلوکز ۴ مهم‌ترین ایزوفورم در عضله اسکلتی است که فعالیت آن تحت تأثیر انقباض عضله و انسولین است. انسولین جابه‌جایی انتقال‌دهنده‌های گلوکز ۴ از عمق به سطح سلول را از طریق آبشارهای سیگنالی پیچیده فعال می‌کند. یکی از مکانیسم‌های مسئول کاهش گلوکز خون حین و پس از فعالیت ورزشی در افراد با مقاومت به انسولین، انتقال و جابه‌جایی انتقال‌دهنده‌های گلوکز ۴ از سیتوپلاسم به سطح غشایی سلول‌های عضلانی بیماران دیابتی نوع ۲ است. به طوری که انقباض عضلانی از طریق فعال‌سازی پروتئین کیناز فعال‌شده با AMP باعث جابه‌جایی انتقال‌دهنده‌های گلوکز ۴ از عمق به سطح سلول می‌شود. عموماً در افراد دیابتی نوع ۲ جابه‌جایی انتقال‌دهنده‌های گلوکز ۴ از عمق به سطح سلول که توسط انسولین تحریک می‌شود، مختل شده است. هردو تمرین هوازی و مقاومتی، فراوانی انتقال‌دهنده‌های گلوکز ۴ و جذب گلوکز را حتی در بیماران دیابتی نوع ۲ افزایش می‌دهند [23 ،1]. 
بر اساس برخی منابع، تمرین استقامتی سبب بهبود حساسیت به انسولین در افراد جوان، مسن و آزمودنی‌های دارای قند خون می‌شود که این پدیده به هم‌زمانی کاهش درصد چربی بدن و همچنین تنظیم افزایشی انتقال‌دهندة گلوکز نسبت داده شده است. از ویژگی‌های تمرین مقاومتی این است که موجب افزایش توده عضلانی می‌شود و به دنبال آن سطح انسولین و گلوکز خون را بهبود می‌بخشد [1، 23-25]. آزالی علمداری و همکاران در مطالعه‌ای دریافتند که تمرین هوازی می‌تواند باعث کاهش RBP4 سرمی و بهبود مقاومت انسولینی و برخی شاخص‌های خطر متابولیک در زنان با سندرم متابولیکی شود و احتمالاٌ شاخص مقاومت انسولینی می‌تواند تحت تأثیر تغییرات RBP4 قرار بگیرد [26]. دلیل تناقض در نتیجه RBP4 در گروه تمرین در مطالعه حاضر با مطالعه تقیان و همکاران، احتمالاً به دلیل تفاوت در شدت و مدت تمرین باشد، اما در گروه تمرین به همراه مصرف گزنه هم‌‌افزایی اثر تمرین و گزنه، سطح RBP4 را به طور معنی‌داری کاهش داد. چاقی سطح RBP4 را در انسان افزایش می‌دهد، در حالی که کاهش وزن باعث کاهش غلظت سرمی RBP4 می‌شود. مطالعات نشان داده است که غلظت سرمی RBP4 به طور تقریبی با محیط اطراف، درصد چربی بدن و WHR ارتباط دارد [27]. شیژاراو نومائو و همکاران، در مطالعه‌ای نشان دادند که تمرین دوازده‌هفته‌ای ورزشی بدون محدودیت کالری، عوامل خطر CVD را بهبود می‌بخشد و غلظت گردش خون RBP4 را در مردان چاق کاهش می‌دهد [28]. غلظت RBP4 در گردش با کاهش انتخابی در انتقال‌دهنده گلوکز 4 (GLUT4) در سلول‌های چربی افزایش می‌یابد [22]. سه سازوکار احتمالی اثرات گزنه در کاهش قند خون بیان شده است: الف) اثر گزنه بر سلول‌های ماهیچه و افزایش تشکیل منافذ نفوذپذیر که موجب افزایش برداشت گلوکز در عضلات شده و نهایتاً به کاهش بالا رفتن قند خون در دیابت نوع 4 می‌انجامد. ب) اثر گزنه بر تحریک آزادسازی انسولین از سلول‌های بتای پانکراس و افزایش ترشح انسولین که نهایتاً به کاهش بالا رفتن قند خون در دیابت نوع 2 می‌انجامد. ج) اثر گزنه بر مهارکننده‌های هیدرولیز کربوهیدرات مهار فعالیت آلفا آمیالز است که نهایتاً به کاهش بالا رفتن قند خون در دیابت نوع 4 می‌انجامد [2]. هم‌راستا با مطالعه حاضر، طریقت اسفنجانی و همکاران در مطالعه‌ای با عنوان «اثر عصاره هیدروالکلی گزنه بر شاخص قند خون و مقاومت به انسولین در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲» گزارش کردند که عصاره هیدروالکلی گزنه سبب کاهش قند خون ناشتا و هموگلوبین گلیکوزیله می‌شود، بدون اینکه سبب تغییر معنی‌داری در غلظت انسولین ناشتا و شاخص مقاومت به انسولین شود [29]. یافته‌های پژوهش حاضر با یافته‌های بررسی فرزامی و همکاران که روی موش صحرایی صورت گرفت، همراستاست. یافته‌های بررسی یاد‌شده، نشان دهنده تأثیر عصاره آبی گزنه در افزایش ترشح انسولین در موش‌های صحرایی سالم و دیابتی بود [30]. شهرکی و همکاران در پژوهش خود روی موش‌های صحرایی نر، به این نتیجه رسیدند که مقدار انسولین مورد نیاز در گروه دریافت‌کننده جوشانده گزنه کاهش یافت و ساز‌و‌کار احتمالی آن را کاهش مقاومت به انسولین عنوان کردند که با یافته‌های پژوهش حاضر هم‌راستاست [27]. گزارش شده است که تمرینات ورزشی با افزایش حساسیت به انسولین در بافت‌های حساس به انسولینی موجب برداشت بیشتر گلوکز خون و درنتیجه کاهش معنادار گلوکز خون ناشتا در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 می‌شود [31 ،23] که نشان‌دهنده نقش مؤثر تمرینات ورزشی بر کنترل قند خون و درنتیجه کاهش عوارض ناشی از دیابت نوع 2 می‌شود.

نتیجه‌گیری
در کل یافته‌های تحقیق حاضر نشان‌دهنده نقش مفید تمرینات ورزشی و مصرف مکمل گیاهی گزنه بر سطح انسولین، گلوکز ناشتا و RBP4 است. همچنین با توجه به نتایج تحقیق می‌توان گفت که استفاده از دو روش مداخله ورزش منظم و مکمل گزنه در کنار هم موجب اثربخشی بیشتر بر کنترل سطح انسولین ،گلوگز ناشتا و RBP4 می‌شود. بنابراین می‌توان گفت که تمرینات هوازی و مقاومتی در کنار مصرف دمنوش گزنه می‌تواند از طریق کاهش انسولین، گلوکز ناشتا و پروتئین RBP4 نقش مهمی در بهبود وضعیت بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 داشته باشد. 
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
اصول اخلاقی تماماً در این مقاله رعایت شده است. شرکت کنندگان اجازه داشتند هر زمان که مایل بودند از پژوهش خارج شوند. همچنین همه شرکت کنندگان در جریان روند پژوهش بودند. اطلاعات آن ها محرمانه نگه داشته شد.
حامی مالی
دانشگاه لرستان حامی مالی این پژوهش می‌باشد. 
مشارکت نویسندگان
 تمام نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

References

1. Tahan P, Ghalavand A, Heydarzadi S, Maleki E, Delaramnasab M. [Effects of aerobic interval training on iron stores and glycemic control in men with type 2 diabetes (Persian)]. Razi J Me Sci. 2020; 27(8):105-14. http://rjms.iums.ac.ir/article-1-6235-en.html
2. Ghalavand A, Motamedi P, Delaramnasab M, Khodadoust M, Mahmoodkhani Koosskaki R. [Cardiometabolic effects of urtica dioica in type ii diabetes (Persian)]. J Diabetes Nurs. 2017; 5(1):59-69. http://jdn.zbmu.ac.ir/article-1-156-en.html
3. American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes--2012. Diabetes care. 2012; 35 Suppl 1(Suppl 1):S11-63. [DOI:10.2337/dc12-s011] [PMID] [PMCID]
4. Colberg SR, Sigal RJ, Fernhall B, Regensteiner JG, Blissmer BJ, Rubin RR, et al. Exercise and type 2 diabetes: The American College of Sports Medicine and the American Diabetes Association: Joint position statement. Diabetes Care. 2010; 33(12):e147-67. [DOI:10.2337/dc10-9990] [PMID] [PMCID]
5. Hordern MD, Dunstan DW, Prins JB, Baker MK, Singh MA, Coombes JS. Exercise prescription for patients with type 2 diabetes and pre-diabetes: A position statement from Exercise and Sport Science Australia. J Sci Med Sport. 2012; 15(1):25-31. [DOI:10.1016/j.jsams.2011.04.005] [PMID]
6. Soria ML, Sy RG, Vega BS, Ty-Willing T, Abenir-Gallardo A, Velandria F, et al. The incidence of type 2 diabetes mellitus in the Philippines: A 9-year cohort study. Diabetes Res Clin Pract. 2009; 86(2):130-3. [DOI:10.1016/j.diabres.2009.07.014] [PMID]
7. Ghalavand A, Motamedi P, Delaramnasab M, Khodadoust M. The effect of interval training and nettle supplement on glycemic control and blood pressure in men with type 2 diabetes. Int J Basic Sci Med. 2017; 2(1):33-40. [DOI:10.15171/ijbsm.2017.08]
8. Goodman E, Graham TE, Dolan LM, Daniels SR, Goodman ER, Kahn BB. The relationship of retinol binding protein 4 to changes in insulin resistance and cardiometabolic risk in overweight black adolescents. J Pediatr. 2009; 154(1):67-73.e1. [DOI:10.1016/j.jpeds.2008.07.018] [PMID] [PMCID]
9. Kodama S, Tanaka S, Saito K, Shu M, Sone Y, Onitake F, et al. Effect of aerobic exercise training on serum levels of high-density lipoprotein cholesterol: A meta-analysis. Arch Intern Med. 2007; 167(10):999-1008. [DOI:10.1001/archinte.167.10.999] [PMID]
10. Augustin R. The protein family of glucose transport facilitators: It’s not only about glucose after al IUBMB Life. 2010; 62(5):315-33. [DOI:10.1002/iub.315] [PMID]
11. Kharaee F, Dalili S, Medghalchi A, Koohmanaee S, Bayat R, Zamanfar D, et al. A review of the effects of urtica dioica in control of diabetes: Hopes and challenges. J Diabetes Nurs. 2020; 8(2):1119-27. http://jdn.zbmu.ac.ir/article-1-398-en.html
12. Dadvar N, Ghalavand A, Zakerkish M, Hojat S, Alijani E, Mahmoodkani-kooshkaki R. [The effect of aerobic training and urtica dioica on lipid profile and fasting blood glucose in middle age female with type II diabetes (Persian)]. Jundishapur Sci Med J. 2017; 15(6):507-16. https://www.sid.ir/en/Journal/ViewPaper.aspx?ID=533592
13. Liu Y, Liu SX, Cai Y, Xie KL, Zhang WL, Zheng F. Effects of combined aerobic and resistance training on the glycolipid metabolism and inflammation levels in type 2 diabetes mellitus. J Phys Ther Sci. 2015; 27(7):2365-71. [DOI:10.1589/jpts.27.2365] [PMID] [PMCID]
14. Zarei M, Hamedinia M, Haghighi A, Noorafshar R, Amini S. [Effect of three combined aerobic-resistance exercise training protocols with different intensities on metabolic control and visfatin levels in men with type 2 diabetes (Persian)]. Iran J Diabetes Metab. 2017; 16(1):63-76. http://ijdld.tums.ac.ir/article-1-5492-en.html
15. Tarighat Esfanjani A, Namazi N, Bahrami A. [Effect of Hydro-alcoholic Nettle Extract on Lipid Profiles and Blood Pressure in Type 2 Diabetes Patients (Persian)]. Iran J Endocrinol Metab. 2012; 13(5):449-58. http://80.191.203.9/xmlui/bitstream/handle/123456789/53705/IJEM-v13n5p449-en.pdf?sequence=1&isAllowed=y
16. Gohari A, Noorafshan A, Akmali M, Zamani-Garmsiri F, Seghatoleslam A. Urtica dioica distillate regenerates pancreatic beta cells in streptozotocin-induced diabetic rats. Iran J Med Sci. 2018; 43(2):174-83. [PMID]
17. Hassani A, Ebrahimi M, Ramezanpoor MR. [Survey on the effect of eight weeks of regular aerobic eexercise with consumption of nettle extract on blood glucose and insulin resistance index among women with type ii diabetes (Persian)]. J Knowl Health. 2015; 10(4):57-64. [DOI:10.3923/pjbs.2012.98.102]
18. Namazi N, Tarighat A, Bahrami A. The effect of hydro alcoholic nettle (Urtica dioica) extract on oxidative stress in patients with type 2 diabetes: A randomized double-blind clinical trial. Pak J Biol Sci. 2012; 15(2):98-102. [DOI:10.3923/pjbs.2012.98.102] [PMID]
19. Yousefipoor P, Tadibi V, Behpoor N, Parnow A, Delbari E, Rashidi S. [The effect of 8-week aerobic and concurrent (aerobic- resistance) exercise training on serum il-6 levels and insulin resistance in type 2 diabetic patients (Persian)]. J Shahid Sadoughi Univ Med Sci. 2013; 21(5):619-31. http://jssu.ssu.ac.ir/article-1-2304-en.html
20. González-López MA, Ocejo-Viñals JG, Mata C, Vilanova I, Guiral S, Portilla V, et al. Association of retinol binding protein4 (RBP4) and ghrelin plasma levels with insulin resistance and disease severity in non-diabetic patients with hidradenitis suppurativa. Exp Dermatol. 2020; 29(9):828-32. [DOI:10.1111/exd.14132] [PMID]
21. Gray SR, Baker G, Wright A, Fitzsimons CF, Mutrie N, Nimmo MA, et The effect of a 12 week walking intervention on markers of insulin resistance and systemic inflammation. Prev Med. 2009; 48(1):39-44. [DOI:10.1016/j.ypmed.2008.10.013] [PMID]
22. Yang Q, Graham TE, Mody N, Preitner F, Peroni OD, Zabolotny JM, et al. Serum retinol binding protein 4 contributes to insulin resistance in obesity and type 2 diabetes. Nature. 2005; 436(7049):356-62. [DOI:10.1038/nature03711] [PMID]
23. Flores-Opazo M, McGee SL, Hargreaves M. Exercise and GLUT4. Exerc Sport Sci Rev. 2020; 48(3):110-8. [DOI:10.1249/JES.0000000000000224] [PMID]
24. Ghalavand A, Shakerian S, Zakerkish M, Shahbazian H, Monazam Nejad A. [The effect of resistance training on anthropometric characteristics and lipid profile in men with type 2 diabetes referred to Golestan hospital (Persian)]. Jundishapur sci Med J. 2017; 13(6):709-20. https://jsmj.ajums.ac.ir/article_52171.html?lang=en
25. Horii N, Hasegawa N, Fujie S, Uchida M, Iemitsu M. Resistance exercise-induced increase in muscle 5α-dihydrotestosterone contributes to the activation of muscle Akt/mTOR/p70S6K-and Akt/AS160/GLUT4-signaling pathways in type 2 diabetic rats. FASEB J. 2020; 34(8):11047-57. [DOI:10.1096/fj.201903223RR] [PMID]
26. Azali Alamdari K, khalafi M, Ghorbanian B. [Effect of aerobic training on serum adiponectin and ctrp-3 in males with metabolic syndrome (Persian). Iran J Endocrinol Metab. 2017; 18(5):368-77. http://ijem.sbmu.ac.ir/article-1-2126-en.html
27. Shahraki MR, Mirshekari H, Shahraki AR, Shahraki E, Divband KH. [Effect of urtica dioica boiling on serum glucose, insulin and lipids in fructose-fed male rats (Persian)]. Ofogh-E-Danesh. 2008; 14(3):10-5. https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=86562
28. Numao S, Sasai H, Nomata Y, Matsuo T, Eto M, Tsujimoto T, et al. Effects of exercise training on circulating retinol-binding protein 4 and cardiovascular disease risk factors in obese men. Obes Facts. 2012; 5(6):845-55. [DOI:10.1159/000346205] [PMID]
29. Tarighat Esfanjani A, Namazi N, Bahrami A, Ehteshami M. [Effect of hydroalcoholic extract of nettle (urtica dioica) on glycemic index and insulin resistance index in type 2 diabetic patients (Persian)]. Iran J Endocrinol Metab. 2012; 13(6):561-8. http://dspace.tbzmed.ac.ir/xmlui/bitstream/handle/123456789/53704/IJEM-v13n6p561-en.pdf?sequence=1&isAllowed=y
30. Farzami B, Ahmadvand D, Vardasbi S, Majin FJ, Khaghani S. Induction of insulin secretion by a component of Urtica dioica leave extract in perifused Islets of Langerhans and its in vivo effects in normal and streptozotocin diabetic rats. J Ethnopharmacol. 2003; 89(1):47-53. [DOI:10.1016/S0378-8741(03)00220-4]
31. Jiang Y, Tan S, Wang Z, Guo Z, Li Q, Wang J. Aerobic exercise training at maximal fat oxidation intensity improves body composition, glycemic control, and physical capacity in older people with type 2 J Exerc Sci Fit. 2020; 18(1):7-13. [DOI:10.1016/j.jesf.2019.08.003] [PMID] [PMCID]