مقایسه اثر ضدباکتریایی قسم تهای مختلف گیاه بلوط؛ یک مطالعه مروری

مقدمه
قرن بیست‌و‌یکم را قرن بازگشت به مصرف داروهای طبیعی و استفاده از گیاهان دارویی می‌نامند [1]. در سال‌های اخیر، به دلیل نگرانی در مورد ایمنی داورهای صنعتی، علاقه روزافزون به استفاده از مواد طبیعی و استفاده از گیاهان داوریی وجود داشته است [2]. علم پزشکی از قسمت‌های مختلف گیاه مانند برگ، ریشه، گل و بذر به صورت عصاره یا در ترکیبات شیمیایی برای تولید داروهای انسانی یا دامپزشکی استفاده می‌کند [3].
بیماری‌های عفونی توسط میکروارگانیسم‌های مختلفی ایجاد می‌شود و در سراسر جهان نیز شایع هستند [4]. آنتی‌بیوتیک‌ها اولین خط درمانی برای چنین بیماری‌هایی هستند. شکل‌گیری باکتری‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک یکی از مهم‌ترین مشکلات طی دهه‌های گذشته بوده است. این امر منجر به جست‌وجو برای یافتن محصولات طبیعی گیاهی شده است که بتوان به عنوان یک عامل آنتی بیوتیکی از آن استفاده کرد [5].
گیاهان دارویی بر اساس فعالیت ضدمیکروبی و میزان اثر آن‌ها در برابر انواع میکروارگانیسم‌ها ارزیابی می‌شوند [6]. عصاره روغنی بسیاری از گیاهان فعالیت بیولوژیکی خوبی را نشان داده و همین امر سبب شده تا محققان به دنبال تحقیق بیشتر در مورد طب سنتی و فعالیت ضدمیکروبی گیاهان باشند. ایران‌، هند، پاکستان و ترکیه از جمله کشورهایی هستند که غنی از گیاهان دارویی بوده و از داروهای سنتی برای اثرات ضدمیکروبی آن‌ها استفاده می‌کنند [7, 8, 9]. طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، 80 درصد از جمعیت جهان از داروهای گیاهی (طب سنتی) برای معالجه اولیه بیماری‌های خود استفاده می‌کنند [10]. در مناطق غربی ایران مردم از عصاره گیاهان مختلف مانند لایه داخلی بلوط (جفت به زبان فارسی) و میوه بلوط برای درمان عفونت‌های میکروبی استفاده می‌کنند [11, 12].
خصوصیات درخت بلوط
بلوط ایرانی بومی مناطق مرکزی، جنوبی و جنوب شرقی رشته کوه‌های زاگرس است [13]. این گیاه درختی به ارتفاع تقریباً 20 متر دارد و دارای تاج بزرگی است. این درخت عضو خانواده Fabaceae است. برگ‌های آن معمولاً یکنواخت و به شکل تخم مرغ با حاشیه رزوه‌دار هستند و از پایه رشد می‌کنند. این برگ‌ها براق و به رنگ سبز تیره بوده و سطح آن‌ها کمی خشن است [1]. 
میوه‌های بلوط صاف و بیضی شکل هستند که در یک کلاهک فنجانی شکل قرار می‌گیرند (تصویر شماره 1) [1].

میوه بلوط به نام Acron در کاسه‌ای به نام Gland قرار دارد. این میوه‌ها دارای مقادیر مختلفی از مواد روغنی، قندهای مختلف، آمیدون، مقدار کمی quercetin، پنتوزان و تانین هستند [14]. میوه بلوط دارای دو لایه است. لایه داخلی آن به نام جفت معروف است (تصویر شماره 2) [15].

جفت زمانی که در معرض نور قرار می‌گیرد به دلیل اکسیداسیونی که اتفاق می‌افتد رنگ زرد یا قهوه ای پیدا می‌کند [16, 17]. طبق اطلاعات به‌دست‌آمده از بومیان ایرانی، این گیاه به طور سنتی برای معالجه مشکلات گوارشی، اسهال التهابی حاد، سوختگی / بریدگی‌ها و سرطان‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد [18, 19]. جفت دارای مزایای بالقوه برای سلامتی انسان است [20].
فعالیت‌های ضدباکتریایی قسمت‌های مختلف بلوط در چندین مطالعه مورد بررسی قرار گرفته است [21, 22, 23]. گیاهان دارویی به‌ویژه در پیشگیری و معالجه بیماری‌ها در جامعه از ارزش بالایی برخوردارند [24]. استفاده از محصولات گیاهی در دندان‌پزشکی به دلیل مزایایی از قبیل هزینه پایین و خاصیت ضدمیکروبی و ضد‌التهابی کافی افزایش یافته است [25].
پلاک دندان
حفره دهان محیط مناسبی برای لانه‌گزینی و رشد طیف گسترده‌ای از میکروارگانیسم‌ها به‌ویژه باکتری‌هاست [26]. پلاک دندانی یک توده سازمان‌یافته از میکروارگانیسم‌هایی است که در یک ماتریکس از جنس گلیکوپلیمرها شکل گرفته و به سطح دندان‌ها، پروتز‌ها و دهان می‌چسبد [27]. 70 تا 80درصد از میکروارگانیسم‌های پلاک را باکتری‌ها تشکیل می‌دهند [28].
دهانشویه
دهانشویه محلول مایعی است که برای شست‌وشوی حفره دهان به منظور از بین بردن باکتری‌ها استفاده می‌‌شود [29]. کلرهگزیدین دهانشویه ضد‌پلاکی است که دارای استاندارد طلایی است. با این حال، استفاده طولانی‌مدت از کلرهگزیدین سبب بروز عوارضی می‌شود [30]. به نظر می‌رسد دهانشویه‌های گیاهی از کلر هگزیدین مؤثرتر هستند، زیرا حاوی ترکیبات آلی هستند که با فیزیولوژی بدن سازگارند و سمیت کمتری دارند. بنابراین دهانشویه‌های گیاهی برای افرادی که نمی‌توانند از داروهای صنعتی استفاده کنند، توصیه می‌شود [28].
دهانشویه جفتکس 
جفتکس دهانشویه گیاهی جدیدی است که از سه جزء تشکیل شده است. جزء اول: عصاره آبی جفت به عنوان پایه با نسبت 60 میلی‌گرم پودر در 250 میلی‌گرم آب‌مقطر؛ جزء دوم، عصاره آبی آویشن با نسبت 15 میلی‌گرم پودر در 150 میلی‌گرم آب‌مقطر؛ جزء سوم، مرزه بختیاری با نسبت 15 میلی‌گرم پودر در 150 میلی‌گرم آب‌مقطر.
این دهانشویه گیاهی در مرکز رشد گیاهان دارویی دانشگاه علوم‌پزشکی جندی شاپور اهواز تهیه شده است (تصویر شماره 3) [31].

دهانشویه جفتکس و اثرات ضدباکتریایی آن در مطالعات متعدد بررسی شده است [28, 29, 31, 32].
مطالعات مختلفی خواص ضدباکتریایی میوه بلوط و جفت را مورد بررسی قرار داده است. مطالعه حاضر مروری بر مطالعات قبلی است تا یافته‌های مرتبط با میوه بلوط و جفت را خلاصه کرده و با هم مقایسه کند. هدف این مطالعه فراهم آوردن بستری جدید جهت ساخت دهانشویه‌های گیاهی با اثر ضدباکتریایی است تا بدین‌وسیله بتوان با معرفی گیاهان بومی کشور و اثرات ضدباکتریایی آن‌ها در راستای ارتقای علم پزشکی گام برداشت. هدف از این مطالعه بررسی خواص ضدباکتریایی میوه بلوط، پوست داخلی میوه بلوط و دهانشویه جفتکس است.
روش بررسی
روش جست‌وجو
مطالعه حاضر یک مطالعه مروری است. این مطالعه با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی مانند مگ‌ایران، پایگاه مرکز اطلاعات جهاد دانشگاهی، گوگل اسکالر، ایکوپوس، پابمد، آی‌اس‌آی و ایران مدکس از سال 1995 تا 2019 انجام شده است. واژگانی که به منظور جست‌و‌جو استفاده شدند عبارت‌اند از: میوه بلوط‌، درخت بلوط، دهانشویه جفتکس، اثر ضدباکتریایی، اثر ضدمیکروبی و میکروارگانیسم.
معیار ورود به مطالعه شامل مطالعات آزمایشگاهی یا کارآزمایی بالینی تصادفی است. مطالعاتی که در مورد خصوصیات ضدباکتریایی میوه بلوط، پوسته درونی میوه بلوط و دهانشویه جفتکس انجام شده بود، مورد بررسی قرار گرفتند.
معیارهای خروج به این شرح است: مطالعات تکراری و کپی‌شده و مقالاتی که طبقه‌بندی نشده‌اند.

یافته‌ها
در این مطالعه 16 مطالعه آزمایشگاهی و دو کارآزمایی بالینی انتخاب و مورد ارزیابی قرار گرفت. علاوه بر این، مطالعاتی با عنوان «خواص ضدباکتریایی اسانس و عصاره جفت» و «دهانشویه جفتکس» مورد بررسی قرار گرفتند (جدول شماره 1).

اثر میوه بلوط
ابراهیمی و همکاران، در یک مطالعه تجربی به بررسی اثر ضدمیکروبی عصاره الکلی بلوط ایرانی در برابر اشرشیاکلی (E. coli) پرداختند. آن‌ها گزارش دادند که بلوط ایرانی دارای خاصیت ضد‌باکتریایی است، یعنی اثر عصاره بر باکتری‌ها وابسته به غلظت بوده و اثرات ضد‌باکتریایی قسمت‌های مختلف بلوط مشابه، و کمتر از آنتی‌بیوتیک است. آن‌ها نتیجه گرفتند که فعالیت ضدباکتریایی این عصاره‌ها با وجود تانین ارتباط دارد [33]. قادری و همکاران، در مطالعه خود گزارش کردند که میوه بلوط برخی از خواص ضدمیکروبی را نشان می‌دهد. در مقایسه با آنتی‌بیوتیک هایی مانند جنتامایسین‌، کانامیایسین و توبرامایسین، این گیاه تأثیر روشنی بر باکتری‌های Staphylococcus aureus (S. aureus) ،E. coli و Staphylococcus epidermidis (S. epidermidis) داشت. آن‌ها نتیجه گرفتند که اثر ضدمیکروبی میوه بلوط به دلیل وجود ترکیبات فنلی است [34].
چهاردلی و همکاران، گزارش کرده‌اند که عصاره بلوط دارای خاصیت ضدباکتریایی بر Micro coccus luteus ،‌Yersinia enterocolitica ،‌Shigella Dysenteriae ، Salmonella typhi و Citrobacter freundii است [35].
ابراهیمی و همکاران اثر ضدباکتریایی عصاره میوه بلوط بر روی باکتری‌های S. aureus و S. epidermidisand و E. coli را بررسی کردند. آن‌ها نتیجه گرفتند که اثر ضدباکتریایی این عصاره بر باکتری‌ها به علت وجود ترکیبات فنولیک، به‌ویژه تانین‌های موجود در گیاه است [36]. در یک مطالعه تجربی، اثر ضدباکتریایی میوه بلوط جمع آوری‌شده از مناطق مختلف رشته‌کوه‌های زاگرس واقع در غرب ایران در برابر S. aureus ،Bacillus Sutilis ،Klebsiella Pneumoria و E. coli با روش انتشار بر دیسک، مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس نتایج این مطالعه، عصاره بلوط تهیه‌شده از گیلان غرب در مقایسه با سایر عصاره‌های گیاهی دارای بیشترین ناحیه مهارکنندگی رشد در برابر S. aureus بود. آن‌ها نتیجه گرفتند که عصاره بلوط برای کنترل گونه‌های باکتریایی، به خصوص S. aureus مؤثر است. بنابراین می‌تواند به عنوان یک ماده ضدمیکروبی طبیعی مورد استفاده قرار گیرد [37].
ابراهیمی و همکاران، اثرات ضدباکتریایی و بهبودی زخم توسط عصاره الکلی میوه بلوط در سه غلظت (25 ، 50 ، 75 میلی‌گرم در میلی‌لیتر) را مورد بررسی قرار دادند. آن‌ها این عصاره را روی S. aureus ، S. epidermidis و E. coli و با استفاده از روش انتشار آگار مورد آزمایش قرار دادند. نتایج نشان داد که همه غلظت‌ها در مهار باکتری‌ها مؤثر است. همچنین این عصاره نتایج مشابه و یا بهتری در مقایسه با آنتی‌بیوتیک‌های آزمایش‌شده داشت. این نتایج نشان می‌دهد که بلوط دارای ترکیبات ضدباکتریایی است [38].
چهاردلی و همکارانش، عصاره میوه بلوط و فعالیت ضدمیکروبی آن در برابر باکتری‌های عامل عفونت بیمارستانی را مورد بررسی قرار دادند. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره میوه بلوط دارای فعالیت ضدمیکروبی در برابر E. coli ، S. aureus ،pseudomonas aeruginosa و bacillus subtilis است [35].
اثر جفت
پناهی و همکاران در یک مطالعه آزمایشگاهی، اثر مهاری عصاره الکلی جفت بر کاندیدا آلبیکنس را مورد بررسی قرار دادند. براساس نتایج این مطالعه‌، بالاترین سطح مهارکنندگی در 80 میکروگرم / دیسک با استفاده از روش انتشار دیسک و 80 میلی‌گرم / میلی‌لیتر با استفاده از انتشار آگار مشاهده شد. آن‌ها نتیجه گرفتند که عصاره الکلی جفت حاوی متابولیت‌هایی است که بر کاندیدا آلبیکانس اثر مهاری دارد که به دلیل وجود lavanoidas در آن است [11].
کریمی‌پور فرد و همکاران مطالعه‌ای در خصوص فعالیت‌های ضدباکتریایی آویشن، جفت و عصاره هیدروالکلی پوسته سبز پسته بر listeria monocytogenes انجام دادند. نتایج این مطالعه نشان داد که عصاره هیدروالکلی جفت در مقایسه با سایر عصاره‌ها دارای بالاترین اثر ضدباکتریایی است [39].
روزگار و همکاران گزارش کردند که عصاره الکلی جفت اثر مهاری بر روی acinetobacter دارد. بالاترین اثر مهاری جفت در غلظت 80 میلی‌گرم / میلی‌لیتر مشاهده شد [40].
ابراهیمی و همکاران مطالعات بسیاری در مورد خصوصیات ضدباکتریایی بلوط انجام داده‌اند. نتایج این مطالعات نشان داد که میوه بلوط دارای بیشترین خواص ضدمیکروبی است. غلظت 75 میلی‌گرم / میلی‌لیتر عصاره الکلی این میوه در مقایسه با آنتی بیوتیک‌های کانامایسین، جنتامایسین و توبرامایسین اثر ضدباکتریایی بالاتری داشته است [33]. در مقایسه با سایر آنتی‌بیوتیک‌ها‌، غلظت 75 میلی‌گرم/ میلی‌لیتر عصاره هیدروالکلی میوه بلوط اثر مشابهی با جنتامایسین‌، پایین‌تر از کانامیایسین و اثر بالاتر از توبرامایسین بر استافیلوکوکوس اورئوس داشته‌اند. به طور مشابه‌، اثر این غلظت از عصاره بر روی S. epidermis همانند کانامایسین‌، بالاتر از جنتامایسین و پایین‌تر از توبرامایسین بود. همچنین اثر عصاره هیدروالکلی میوه بلوط بر روی E. coli نسبت به جنتامایسین و کانامایسین کمتر بود، اما بالاتر از توبرامایسین بود [36].
در یک مطالعه توسط علیپور و همکاران، فعالیت ضدمیکروبی دهانشویه‌های گیاهی حاوی پوسته بلوط و آویشن شیرازی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که بهترین فرمول با ثبات کافی غلظت 0/2 و 0/5 تانین است. هر دو نوع دهانشویه فعالیت ضدمیکروبی را نشان دادند [29].
اثر جفتکس
بابادی و همکاران در یک مطالعه اثر ضدباکتریایی دهانشویه جفتکس و کلرهگزیدین بر برخی میکروارگانیسم‌های شایع دهان را با هم مقایسه کردند. نتایج نشان داد که جفتکس بر روی S. mutans ،‌S. sanguinis و S. salivaris اثر ضدباکتریایی دارد. با این حال در مهار رشد باکتری‌های دهانی در مقایسه با کلرهگزیدین کمتر مؤثر است. آن‌ها پیشنهاد کردند که از این نوع دهانشویه می‌توان برای مهار رشد پلاک استفاده کرد [32].
در مطالعه‌ای که توسط بابادی و همکاران انجام گرفت اثرات ضدباکتریایی دهانشویه گیاهی جفتکس، ماتریکا و پرسیکا بر گروهی از باکتری‌ها از جمله S. mutans ،‌S. sanguinis ،‌S. salivaris و Lactobacillus casei با یکدیگر مقایسه شدند. آن‌ها گزارش دادند که دهانشویه جفتکس در رشد باکتری‌ها نسبت به ماتریکا و پارسیکا اثر مهاری بیشتری دارد [28].
در یک مطالعه بالینی که توسط بابادی و همکاران انجام گرفت اثر دهانشویه جفتکس و دهانشویه کلرهگزیدین بر میکروارگانیسم‌های دهانی با هم مقایسه شد. نتایج این مطالعه نشان داد که دهانشویه جفتکس تعداد میکروارگانیسم‌های موجود در دهان را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد، اما در مقایسه با کلرهگزیدین اثر ضدمیکروبی کمتری دارد [31]. جهانگیر‌نژاد و همکاران در یک مطالعه تأثیر دهانشویه جفتکس بر شاخص‌های پریودنتال را با کلرهگزیدین مقایسه کردند. آن‌ها بیان کردند که جفتکس شاخص پلاک و شاخص لثه را کاهش داده است [41].
بحث
اگرچه کلرهگزیدین فعالیت آنتی باکتریال خوبی دارد و یک انتخاب خوب برای کنترل پلاک است، اما به دلیل عوارض جانبی برای طولانی مدت قابل استفاده نیست. مطالعات متعددی در مورد مقایسه کلرهگزیدین با دهانشویه‌های گیاهی انجام شده است. بسیاری از دهانشویه‌های گیاهی دارای خاصیت ضدباکتریایی ضدمیکروبی و آنتی اکسیدانی هستند که باعث افزایش بهداشت دهان در مقایسه با کلرهگزیدن می‌شوند و می‌توانند به عنوان یک روش کمک بهداشتی خوب در کنار روش‌های مکانیکی بهداشت دهان استفاده شوند [28]. 
بررسی مطالعات قبلی نشان داده است که اجزای مختلف بلوط خاصیت ضدباکتریایی دارند. مکانیسم عمل ضدباکتریایی آن‌ها به این صورت است: 1. خاصیت آب‌گریزی که باعث می‌شود عصاره به غشای سلولی لیپیدی باکتری‌ها نفوذ کند و منجر به مرگ سلولی باکتری‌ها شود. 2. مواد فنولیک موجود در عصاره حاوی carvacrol‌، اوژنول و تیمول است که در جریان الکتریکی باکتری تداخل ایجاد می‌کند و با آسیب رساندن به غشای سیتوپلاسمی آن‌ها محتویات سلول را منعقد می‌کنند. از این رو بالا بودن میزان مواد فنولیک منجر به اثر ضدباکتریایی بیشتری می‌شود. 3. وجود cinnamaldehyde در عصاره که منجر به اتصال گروه کربنیک اسید به پروتئین‌های سلولی و تداخل با اسید آمینه و دکربوکسیلاز می‌شود [4].
یافته‌های حاصل از تحقیقات پیشین نشان داد با بالا رفتن غلظت عصاره گیاه، اثر ضدباکتریایی آن افزایش می‌یابد. این افزایش را به مقدار مواد مؤثر و فعال موجود در عصاره‌ها می‌توان نسبت داد که در میوه بیشتر از سایر قسمت‌های گیاه بلوط مشاهده می‌شود. شایان ذکر است، در فرایند استخراج عصاره، انتخاب روش و حلال مناسب در فعالیت ضدباکتریایی آن بسیار مؤثر بوده و بر فعالیت بیولوژیکی آن تأثیر قابل توجهی دارد [33].
اثر ضدباکتریایی میوه بلوط و جفت به وجود فنل، تانین و پروتئین‌های موجود در این گیاه نسبت داده شده‌اند [42, 43, 44, 45, 46]. میوه بلوط غنی از تانین است [44]. پلی فنول‌ها و تانین‌ها مواد اصلی موجود در درخت بلوط هستند و در تمام اجزای آن به‌وفور وجود دارند [29]. لرک اظهار کرده است که تانین یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های درخت بلوط است [14].
گیاهان حاوی تانین، قابض نامیده می‌شوند [47]. اسکالبرت خواص ضدمیکروبی تانین را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که تانین برای باکتری‌ها، قارچ‌ها و حتی ویروس‌ها می‌تواند سمی باشد [48]. تفاوت خاصیت ضدمیکروبی قسمت‌های مختلف گیاه بلوط به دلیل میزان متغیر تانین فعال موجود در آن است. تانین یک نام مشترک برای گروهی از مواد پلیمری مولکولی با وزن مولکولی بالاست و یکی از دسته‌های مهم متابولیت‌های گیاهی ثانویه است [49, 50]. فعالیت ضدمیکروبی آن تحت مکانیسم‌های مختلفی از جمله رسوب و مهار سنتز پروتئین میکروب‌ها انجام می‌شود. بنابراین پروتئین‌های لازم برای باکتری‌ها در دسترس آن‌ها قرار نمی‌گیرد و با این مکانیسم باعث مرگ باکتری‌ها می‌‌شوند [47, 48, 49, 50, 51]. 
بررسی نتایج مطالعات آزمایشگاهی و بالینی نشان داد که جفتکس در برابر میکروارگانیسم‌های شایع دهان از جمله استرپتوکوک موتانس فعالیت ضدباکتریایی دارد و باعث کاهش شاخص لثه‌ای و پلاک می‌شود. همچنین میزان رنگ‌پذیری دندان‌ها در استفاده از جفتکس بسیار کمتر از کلرهگزیدین است. خواص این دهانشویه تا حد زیادی به عصاره جفت موجود در آن نسبت داده شده است که شاخص‌های پریودنتال را کاهش می‌دهد. همچنین این دهانشویه قادر به کاهش میکروارگانیسم‌های موجود در بزاق است [28-41]. 
اگرچه اثر ضدباکتریایی این دهانشویه از کلرهگزیدین کمتر بود، اما از دهانشویه‌های گیاهی پرسیکا و ماتریکا بیشتر بود [28].
بر اساس نتایج یک مطالعه، آویشن و مرزه بختیاری اثرات ضدباکتریایی داشتند که به تیمول و carvacrol موجود در آن‌ها نسبت داده شده است [52 ,53, 54, 55 ,56, 57, 58]. یک یافته قابل توجه در مورد اثر عصاره‌های گیاهی بر باکتری‌ها، خواص ضدباکتریایی عصاره‌های گیاهی در برابر باکتری‌های گرم مثبت بود. وجود غشای پلی‌ساکاریدی در دیواره سلولی باکتری‌های گرم منفی سبب محدود شدن نفوذ عصاره به دیواره سلولی می‌‌شود [57].
نتایج فوق می‌تواند تحولات جدیدی در تولیدات آینده‌نگر آنتی‌بیوتیک‌های گیاهی در فرم‌های دارویی مختلف نظیر دهانشویه حاصل از میوه بلوط ایجاد کند. همچنین ما در این مطالعه سعی کردیم دهانشویه گیاهی جفتکس که یک دهانشویه جدید و تولید کشور ایران است را با سایر دهانشویه‌های موجود گیاهی و صنعتی مقایسه کنیم تا اثربخشی آن به شکل بارزتری قابل درک شود.
با وجود این، عدم وجود مطالعات کافی در زمینه گیاهان بومی کشور، به‌ویژه گیاه بلوط و عدم وجود مطالعات کافی بر دهانشویه جفتکس، به‌ویژه کارآزمایی‌های بالینی از محدودیت‌های این مطالعه به حساب می‌آید.
نتیجه‌گیری
گیاهان دارویی به واسطه اثرات ضدمیکروبی‌شان نقش حیاتی در درمان بیماری‌ها ایفا می‌کنند. امروزه تقاضا برای دهانشویه‌های گیاهی افزایش یافته است، چراکه علیه پاتوژن‌های دهانی عمل می‌کنند و در عین حال درد را نیز سریعاً بهبود می‌بخشند [59]. از آنجا که دانش بشری به سمت استفاده از داروهای گیاهی سوق پیدا کرده است، یافتن خواص مختلف گیاهان، به‌ویژه گیاهان بومی در هر کشور و ناحیه می‌تواند به پیشرفت هرچه بیشتر دانش کمک کند. بر اساس یافته‌های این مطالعه خاصیت ضدباکتریایی دهانشویه جفتکس تا حد زیادی به عصاره جفت بستگی دارد. استفاده از جفتکس به عنوان یک دهانشویه گیاهی جدید با اثر آنتی‌باکتریال و ضد پلاک به بیماران توصیه می‌شود. اجزای مختلف بلوط دارای خاصیت ضدباکتریایی است و از خواص ضدباکتریایی میوه بلوط می‌توان برای بهبود حساسیت آنتی‌بیوتیکی در برابر باکتری‌های بیماری‌زا استفاده کرد [13].
برای بررسی اثرات ، مزایا و حتی مضرات دهانشویه‌های گیاهی با تمرکز بر دهانشویه گیاهی جفتکس، مطالعات آزمایشگاهی بالینی بیشتری توصیه می‌شود.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله از نوع فراتحلیل است و نمونه انسانی و حیوانی نداشته است.

حامی مالی
این تحقیق هیچ‌گونه کمک مالی از سازمان‌های تأمین مالی در بخش‌های عمومی، تجاری یا غیرانتفاعی دریافت نکرد.

مشارکت نویسندگان
هر دو نویسندگان در طراحی، اجرا و نگارش همه بخش‌های پژوهش حاضر مشارکت داشته‌اند.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

Refrences

1. Sabeti H. [Forests, trees and shrubs of Iran (Persian)]. 3^rd Yazd: Yazd University; 2003. http://opac.nlai.ir/opac-prod/bibliographic/660490
2. Ghasemi Pirbalouti A, Hossayni I, Shirmardi HA. Essential oil variation, antioxidant and antibacterial activity of mountain fennel (Zaravschanica membranacea (Boiss) M. Pimen.). Ind Crops Prod. 2013; 50:443-8. [DOI:10.1016/j.indcrop.2013.07.053]
3. Nikbakht A, Kafi M. The history of herbal medicine and medicinal plants in Iran. Paper presented at: 8^th International Plant-People Relationship Symposium (IPPS). Jun 2004; Hyogo, Japan. [Link not Found]
4. Razavi N, Molavi Choobini Z, Salehian Dehkordi M, Saleh Riyahi S, Salehian Dehkordi M, Molavi Choobini S. [Overview of the antibacterial properties of essential oils and extracts of medicinal plants in Iran (Persian)]. J Shahrekord Univ Med Sci. 2016; 17(6):41-52. http://78.39.35.44/article-1-2793-en.html
5. Okunowo WO, Oyedeji O, Afolabi LO, Matanm E. Essential oil of grape fruit (Citrus paradisi) peels and its antimicrobial activities. Am J Plant Sci. 2013; 4(7B):1-9. [DOI:10.4236/ajps.2013.47A2001]
6. Behera S, Khetrapal P, Punia SK, Agrawal D, Khandelwal M, Lohar J. Evaluation of antibacterial activity of three selected fruit juices on clinical endodontic bacterial strains. J Pharm Bioallied Sci. 2017; 9(5):217-21. [DOI:10.4103/jpbs.JPBS_164_17] [PMID] [PMCID]
7. Ghasemi Pirbalouti A. Medicinal plants used in Chaharmahal and Bakhtyari districts of Iran. Herba Pol. 2009; 55(2):69-77. https://www.researchgate.net/publication/235329717
8. Mahasneh AM, El-Oqlah AA. Antimicrobial activity of extracts of herbal plants used in the traditional medicine of Jordan. J Ethnopharmacol. 1999; 64(3):271-6. [DOI:10.1016/S0378-8741(98)00132-9]
9. Navarro V, Villarreal ML, Rojas G, Lozoya X. Antimicrobial evaluation of some plants used in Mexican traditional medicine for the treatment of infectious disease. J Ethnopharmacol. 1996; 53(3):143-7. [DOI:10.1016/0378-8741(96)01429-8]
10. Vashist H, Jindal A. Antimicrobial activities of medicinal plants - review. Int J Res Pharm Biomed Sci. 2012; 3(1):222-30. https://www.researchgate.net/file.PostFileLoader.html?id=5706289e615e2705f53cc380&assetKey=AS:348169167753216@1460021406217
11. Panahi J, Havasian MR, Pakzad I, Davudian A, Jalilian F, Jalilian In vitro inhibitory effect of alcoholic extract of inner stratum of oak fruit (jaft) on Candida albicans. J Pharm Biomed Sci. 2013; 3(1):5-8. https://www.textroad.com/pdf/JPBS/J.%20Pharm.%20Biomed.%20Sci.,%203(1)5-8,%202013.pdf
12. Moore J, Perkins A. Evaluating antimicrobial efficacy and cost of 3 dressings containing silver versus a novel antimicrobial hydrogel impregnated gauze dressing containing Oakin, an oak extract. Adv Skin Wound Care. 2010; 23(12):544-51. [DOI:10.1097/01.ASW.0000391187.89587.2f] [PMID]
13. Yarmand MS, Fadavi A, Labbafi Mazrae Shahi M, Sharifi F, Kheiralipour K. Biophysical, biomechanical and bioproximate properties of Iranian oak fruit. J Agric Technol. 2012; 8(4):1335-42. http://www.ijat-aatsea.com/pdf/v8_n4_12_July/16_IJAT_2012_8_4__M.S.pdf
14. Motevaselian M. [Measurement of extractive materials of Quercus infectoria for foodstuff and medicinal value of it (Persian)] [PhD. dissertation]. Tehran: University of Tehran; 1980. https://girandoc.ac.ir/#/articles/b27e256dbd5963fff61478420bff45ff
15. Babadi F. Effect of Zataria multiflora, satureja, oak fruit husk, and jaftex mouthwash on treatment of recurrent minor oral aphthous stomatitis. Jundishapur J Health Sci. 2020; 12(2):e100883. [DOI:10.5812/jjhs.100883]
16. Khosravi AD, Behzadi A. Evaluation of the antibacterial activity of the seed hull of Quercus brantii on some gram negative bacteria. Pak J Med Sci. 2006; 22(4):429-32. https://pjms.com.pk/issues/octdec06/article/article14.html
17. Mirzaei A, Mirzaei N. Acute and chronic toxicity of Iranian jaft an oak fruit component. Res J Biol Sci. 2012; 7(9):350-4. https://www.medwelljournals.com/abstract/?doi=rjbsci.2012.350.354
18. König M, Scholz E, Hartmann R, Lehmann W, Rimpler H. Ellagitannins and complex tannins from Quercus petraea bark. J Nat Pro 1994; 57(10):1411-5. [DOI:10.1021/np50112a010] [PMID]
19. Khennouf S, Gharzouli K, Amira S, Gharzouli A. Effects of Quercus ilex L. and Punica granatum L. polyphenols against ethanol-induced gastric damage in rats. Pharmazie. 1999; 54(1):75-6. [PMID]
20. Jahanshahi GR, Moattar F, Soltani MR. Evaluation of a herbal medicine in the treatment of recurrent aphthous ulcer. J Dent Sch. 2004; 22(1):19-25. https://www.sid.ir/en/journal/ViewPaper.aspx?id=80523
21. Basri DF, Fan SH. The potential of aqueous and acetone extracts of galls of Quercus infectoria as antibacterial agents. Indian J Pharmacol. 2005; 37(1):26-9. [DOI:10.4103/0253-7613.13851]
22. Andrenšek S, Simonovska B, Vovk I, Fyhrquist P, Vuorela H, Vuorela P. Antimicrobial and antioxidative enrichment of oak (Quercus robur) bark by rotation planar extraction using ExtraChrom®. Int J Food Microbiol. 2004; 92(2):181-7. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0168160503005300
23. Nourafcan H, Nasrollahpour M, Bajalan I. Antibacterial activity of leaves extract from oak (Quercus persica) against some positive and negative bacteria. Int J Farming Allied S 2013; 2(24):1153-5. http://ijfas.com/wp-content/uploads/2013/12/1153-1155.pdf
24. Ghassemi F, Momenzade M, Nagafian M, Kargar Jahromi H. [The effect of hydroalcoholic extract of oak fruit husks on liver in rat (wistar) (Persian)]. Pars J Med Sci. 2014; 12(3):1-7. [DOI:10.29252/jmj.12.3.7]
25. Cavalcanti YW, de Almeida LFD, Costa MMTM, Padilha WWN. Antimicrobial activity and pH evaluation of calcium hydroxide associated with natural products. Braz Dent Sci. 2010; 13(3/4):49-54. [DOI:10.14295/bds.2010.v13i3/4.686]
26. Marcotte H, Lavoie MC. Oral microbial ecology and the role of salivary immunoglobulin A. Microbiol Mol Biol Rev. 1998; 62(1):71-109. [DOI:10.1128/MMBR.62.1.71-109.1998] [PMID] [PMCID]
27. Babadi F, Amin M, Ahmadi Behbahani F. Evaluation of the antibacterial properties of Lactobacillus acidophilus metabolites against oral plaque streptococci: An in vitro study. J Res Med Dent Sci. 2018; 6(5):198-202. https://www.jrmds.in/articles/evaluation-of-the-antibacterial-properties-of-lactobacillus-acidophilus-metabolites-against-oral-plaque-streptococci-an-in-vitro-s.pdf
28. Babadi F, Amin M, Sharafi N, Saki M. Comparison of the antibacterial effects of jaftex herbal mouthwash with matrica and persica on Streptococcus mutans, Streptococcus sanguinis, Streptococcus salivarius and Lactobacillus casei. J Res Med Dent Sci. 2018; 6(5):349-54. https://www.jrmds.in/articles/comparison-of-the-antibacterial-effects-of-jaftex-herbal-mouthwash-with-matrica-and-persica-on-streptococcus-mutans-streptococcus-.pdf
29. Alipour Sh, Dehshahri Sh, Afsari A. Preparation and evaluation of a herbal mouthwash containing oak husk of Quercus brantii and Zataria multiflora. Jundishapur J Nat Pharm Prod. 2018; 13(3):e13420. [DOI:10.5812/jjnpp.13420]
30. Sharma R, Hebbal M, Ankola AV, Murugaboopathy V, Shetty SJ. Effect of two herbal mouthwashes on gingival health of school children. J Tradit Complement Med. 2014; 4(4):272-8. [DOI:10.4103/2225-4110.131373] [PMID] [PMCID]
31. Babadi F, Akbarnezhad M, Amin M, Saebi Kh. Effect of jaftex and chlorhexidine mouthwashes on oral microorganism: A comparative study. J Res Med Dent Sci. 2019; 7(2):20-4. https://www.jrmds.in/articles/effect-of-jaftex-and-chlorhexidine-mouthwashes-on-oral-microorganism-a-comparative-study-18209.html
32. Babadi E, Bamzadeh Z, Babadi F. Comparison of the antibacterial effects of chlorhexidine mouth washes with jaftex mouth wash on some common oral microorganisms (an in vitro study). World Family Med. 2017; 15(9):200-3. [DOI:10.5742/MEWFM.2017.93125]
33. Ebrahimi A, Khayami M, Nejati V. [Comparison of antimicrobial effect of different parts of Quercus persica against Escherchia coli O157:H7 (Persian)]. Q Horiz Med Sci. 2012; 17(4):11-7. http://hms.gmu.ac.ir/article-1-786-en.html
34. Ghaderi Ghahfarokhi M, Sadeghi Mahoonak A, Alami M, Khomeiri M, Mamashloo S. [Evaluation of antimicrobial activity of the ethanolic extracts from Q. branti and Q. castaneifolia fruit against some food-borne pathogens by microdilution method (Persian)]. J Food Technol Nutr. 2012; 9(1):81-94. https://jftn.srbiau.ac.ir/article_1182.html
35. Chahardoli M, Khodadadi E. [The biosynthesis of silver nanoparticles using oak fruit extract and the investigation of their anti-microbial activities against nosocomial infection agents (Persian)]. J Ilam Univ Med Sci. 2014; 22(4):27-33. http://sjimu.medilam.ac.ir/article-1-1437-en.html
36. Ebrahimi A, Khayami M, Nejati V. [Evaluation of the antibacterial activity of Quercus persica jaub & spach fruit’s hidroalcoholic extract in disc diffusion method (Persian)]. J Med Plants. 2010; 9(33):26-34. http://jmp.ir/article-1-308-fa.html
37. Nourafcan H, Nasrollahpour M, Bajalan I. Antibacterial activity of leaves extract from oak (Quercus persica) against some positive and negative bacteria. IJAAS. 2013; 2(24):1153-5. http://ijfas.com/wp-content/uploads/2013/12/1153-1155.pdf
38. Ebrahimi A, Khayami M, Nejati V. Evaluation of the antibacterial and wound healing activity of Quercus persica. J Basic Appl Sci. 2012; 8:118-23. https://www.lifescienceglobal.com/images/Journal_articles/JBASV8N1A19-Ebrahimi.pdf
39. Karimi Poor Fard M, Mirzaei A, Kargar M, Khosravani SAM, Mohamadi R. [Antibacterial activities of thymus denaensis, jaft and hydro-alcoholic extract of green hull Pistacia atlantica on listeria monocytogenes (Persian)]. Armaghane Danesh. 2012; 17(1):68-77. http://armaghanj.yums.ac.ir/article-1-277-en.html
40. Roozegar MA, Panahi J, Havasian MR, Pakzad I. Studying the inhibitory effect of alcoholic extract of inner stratum of oak fruit (jaft) and hydro alcoholic extract of summer bulb on acinetobacter in vitro. Int Res J Biol Sci. 2014; 3(6):63-5. http://www.isca.in/IJBS/Archive/v3/i6/10.ISCA-IRJBS-2014-018.php
41. Jahanghirnejad M, Babadi F, Safikhani E, Hemmati AA, Amiri Y. Comparison of the effects of chlorhexidine mouthwash with jaftex on periodontal index. Jentashapir J Health Res. 2017; 9(1): https://sites.kowsarpub.com/jjcmb/articles/11981.html
42. Kaur G, Hamid H, Ali A, Alam MS, Athar M. Antiinflammatory evaluation of alcoholic extract of galls of Quercus infectoria. J 2004; 90(2-3):285-92. [DOI:10.1016/j.jep.2003.10.009] [PMID]
43. Sawangjaroen N, SawangjaroenK, Poonpanang P. Effects of Piper longum fruit, Piper sarmentosum root and Quercus infectoria nut gall on caecal amoebiasis in mice. J Ethnopharmacol. 2004; 91(2-3):357-60. [DOI:10.1016/j.jep.2004.01.014] [PMID]
44. Yousef Elahi M, Rouzbehan Y. Characteriztion of Quercus persica, Quercus infectoria and Quercus libani as ruminant feeds. Anim Feed Sci Technol. 2008; 140(1-2):78-89. [DOI:10.1016/j.anifeedsci.2007.02.009]
45. Kaur G, Athar M, Alam MS. Quercus infectoria galls possess antioxidant activity and abrogates oxidative stress-induced functional alterations in murine macrophages. Chem Biol Interact. 2008; 171(3):272-82. [DOI:10.1016/j.cbi.2007.10.002] [PMID]
46. Nabati N, Mojab F, Habibi-Rezaei M, Bagherzadeh K, Amanlou M, Yousefi B. Large scale screening of commonly used Iranian traditional medicinal plants against urease activity. Daru J Pharm Sci. 2012; 20:72. [DOI:10.1186/2008-2231-20-72] [PMID] [PMCID]
47. Motar MLR, Thomas G, Barbosa Fillo JM. Effects of Anacardium occidental stem bark extract on in vivo inflammatory models. J Ethnopharmacol. 1985; 95, 139-42.[DOI:10.1016/j.jep.2004.06.033] [PMID]
48. Cowan MM. Plant products as antimicrobial agents. Clin Microbial Rev. 1999; 12(4):564-82. [DOI:10.1128/CMR.12.4.564] [PMID] [PMCID]
49. Nair R, Kalariya T, Chanada S. Antibacterial activity of some plant extracts used in folk medicine. J Herb Pharmacother. 2007; 7(3-4):191-201. [DOI:10.1080/15228940802152836] [PMID]
50. Ravanshad S, Basiri E, Mohammadzadeh M. [In vitro evaluation of the antimicrobial effectiveness of Zataria multiflora as an irrigant in infected root canals with Enterococcus faecalis (Persian)]. J Dent. 2009; 10(2):92-8. https://dentjods.sums.ac.ir/article_41332.html
51. Scalbert A. Antimicrobial properties of tannins. Phytochemistry. 1991; 30(12):3875-83. [DOI:10.1016/0031-9422(91)83426-L]
52. Safari R, Adel M, Monji H, Riyahi Cholicheh H, Nematolahi A. [Evaluation of antibacterial effect of some of the endemic herbal essential oils on Streptococcus iniae in invitro (Persian)]. J Aquat Ecol. 2015; 4(4):40-33. http://jae.hormozgan.ac.ir/article-1-166-fa.html
53. Oke F, Aslim B, Ozturk S, Altundag S. Essential oil composition, antimicrobial and antioxidant activities of Satureja cuneifolia Ten. Food Chem. 2009; 112(4):874-9. [DOI:10.1016/j.foodchem.2008.06.061]
54. Ghasemi Pirbalouti A, Rahimi E, Moosavi SA. Antimicrobial activity of essential oils of three herbs against Listeria monocytogenes on chicken fr Acta agric Slov. 2010; 95(3):219-23. [DOI:10.2478/v10014-010-0013-1]
55. Azaz D, Demirci F, Satil F, Kürkçüoğlu M, Başer KH. Antimicrobial activity of some Satureja essential oils. Z Naturforsch C J Biosci. 2002; 57(9-10):817-21. [DOI:10.1515/znc-2002-9-1011] [PMID]
56. Habibian Dehkordi S, Gholipour S, Moshtaghi Broojeni H, Fallah A. [Evaluating antibacterial effects of alcoholic extract of Satureja bactiarica on some foodborne pathogenic bacteria of meat (Persian)]. Vet Res Biol Prod. 2014; 27(3):28-37. [DOI:10.22092/VJ.2014.100967]
57. Mihajilov-Krstev T, Radnović D, Kitić Antimicrobial activity of Satureja L. essential oils against phytopathogenic bacteria Erwinia amylovora. Biol Nyssana. 2010; 1(1-2):95-8. http://journal.pmf.ni.ac.rs/bionys/index.php/bionys/article/view/63
58. Burt S. Essential oils: Their antibacterial properties and potential applications in foods - a review. Int J Food Microbiol. 2004; 94(3):223-53. [DOI:10.1016/j.ijfoodmicro.2004.03.022] [PMID]
59. Nasreen Banu J, Gayathri V. Preparation of antibacterial herbal mouthwash against oral pathogens. Int J Curr Microbiol Appl Sci. 2016; 5(11):205-21. [DOI:10.20546/ijcmas.2016.511.023]