Document Type : Original Article
Authors
1 Department of Exercise Physiology, Faculty of Physical Education, Islamic Azad University, Kermanshah Branch, Kermanshah, Iran
2 Department of Exercise Physiology, Faculty of Physical Education and Sports Sciences, Razi University, Kermanshah, Iran
3 Department of Motor Behavior, Faculty of Physical Education, Islamic Azad University, Kermanshah Branch, Kermanshah, Iran.
Abstract
Keywords
مقدمه
نیروهای نظامی با توجه به پست نظامی از پرسنل یگانهای ویژه تا نیروهای سازماندهنده کادری به دلیل وضعیت شغلی نیاز به مهارتهای شناختی و روانی برای برنامهریزی مأموریتها، سازگاری با شرایط غیرمنتظره تهدیدکننده زندگی، کار تیمی و انجام نیازهای محوله به آمادگی جسمانی بالا برای انجام وظایف خود نیاز دارند. همچنین باید در برابر عوامل استرسزای ذهنی و جسمی مقاوم باشند، زیرا آنها اغلب در محیطهای چالشبرانگیز مستقر میشوند که احتمال رخ دادن انواع مختلف نبرد وجود دارد [2 ،1].
مارینوس و همکاران در مطالعهای مروری، 59 مطالعه که آمادگی جسمانی نیروهای پلیس را اندازهگیری کرده بودند، بررسی و گزارش کردند که سطح آمادگی جسمانی گزارششده در افسران پلیس مشابه یا اندکی بالاتر از میانگین جمعیت عمومی بود و با توجه به نیازهای شغلی پرسنل انتظامی به تمرینات ورزشی برای بهبود یا حفظ آمادگی جسمانی در افسران پلیس نیاز دارند که به مزایای سلامت و بهطور خاص بهبود در انجام وظایف خاص کار پلیس منجر میشود [2].
یکی از عوارض کمتحرکی مشکلات روانشناختی است که میتواند کیفیت زندگی افراد را تحت تأثیر قرار دهد [3]. در همین خصوص، لین و همکاران در تحقیقی گزارش کردند که افراد دارای ترکیب بدنی با نمایه اضافه وزن یا چاقی به علت شرم از وضعیت بدنی خود ممکن است دچار مشکلات روانشناختی و کاهش کیفیت زندگی شوند [4].
خودپنداره جسمی به معنای ادراک شخص از خود در رابطه با مهارتهای جسمی و ظاهری فرد و یکی از جنبههای مهم شخصیت است [5]. فعالیتهای ورزشی با اثربخشی بر بهبود ترکیب بدن و همچنین افزایش آمادگی جسمانی و تواناییهای حرکتی می تواند عامل مهمی در ارتقای خودپنداره جسمی باشد [7 ،6]. مشخص شده است که خودپنداره جسمی با بسیاری از مسائل مربوط به سلامت جسمی و روانی ارتباط مستقیم دارد [6 ،5]؛ بنابراین مهم است که اقدامات معتبر و قابل اعتمادی در مورد این ساختار وجود داشته باشد که پزشکان، مربیان و محققان میتوانند از آن استفاده کنند.
آزمایشات عملکردی، نوعی تمرین ورزشی هستند که حرکات آن به منظور انجام کارهای روزمره زندگی طراحی میشود. آزمایشات عملکردی معمولاً با استفاده از حرکات فول بادی (استفاده همزمان از عضلات مختلف در بالاتنه و پایینتنه) و افزایش شدت به حرکات، باعث ارتقای آمادگی جسمانی افراد میشود [9 ،8]. از طرفی مشخص شده است که آزمایشات عملکردی نقش مهمی در بهبود آمادگی جسمانی و کاهش آسیبهای مرتبط با عملکرد نظامیان میشود که نشاندهنده نقش کاربردی این سبک تمرینات در افراد نظامی است [10 ،9].
با توجه به اینکه تاکنون تحقیقی به طور خاص به بررسی اثر تمرینات فانکشنال بر کیفیت زندگی، سلامت روان و خودپنداره جسمانی پرسنل نظامی انجام نشده، هدف این تحقیق بررسی اثر شانزده هفته آزمایشات عملکردی بر کیفیت زندگی و سلامت روان در پرسنل نظامی است.
روش بررسی
در تحقیق نیمهتجربی حاضر به روش نمونهگیری هدفمند 150 نفر پرسنل نظامی شهرستانهای اندیمشک و دزفول انتخاب شده و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش (75 نفر) و کنترل (75 نفر) تقسیم شدند.
شرایط ورود به مطالعه شامل استخدام رسمی یا قراردادی در ارگانهای نظامی، حداقل پنج سال سابقه کاری، عدم استعمال دخانیات، عدم مصرف مکملهای غذایی و دارویی، عدم ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی و تنفسی (بر اساس پرونده پزشکی)، عدم ابتلا به بیماریها یا مشکلات ارتوپدی، نداشتن منع شرکت در فعالیتهای ورزشی، نداشتن تمرین ورزشی منظم در یک سال گذشته بود.
برای بررسی و ارزیابی کیفیت زندگی از پرسشنامه SF-36 که یک پرسشنامه 36سؤالی چندمنظوره برای سنجش سطح سلامت است، استفاده شد. با استفاده از این پرسشنامه، یک پروفایل یا خصیصهنمای هشت مقیاسی از تندرستی عملکردی و همچنین خلاصهای از وضعیت سلامت روانی و جسمانی به دست میآید.
این پرسشنامه دارای سؤالاتی درخصوص بُعد جسمانی شامل عملکرد جسمی، ایفای نقش به علت مشکلات جسمی، درد بدنی و درک کلی از سلامت و بُعد روانی شامل سؤالاتی درخصوص سلامت روان، نقش عاطفی، عملکرد اجتماعی، انرژی و خستگی است. هر مقیاس با فرض اینکه هر سؤال دارای وزن برابر است، به مقیاس 100-0 تبدیل میشود. نمره صفر معادل حداکثر معلولیت و نمره صد معادل عدم معلولیت است. پایایی این پرسشنامه بر اساس ضریب آلفای کرونباخ در حد بالایی (0/87=r) به دست آمد [11].
به منظور ارزیابی سلامت روان آزمودنیها در تحقیق حاضر از پرسشنامه سلامت عمومی گلدبرگ و هیلر استفاده شد که یک پرسشنامه استاندارد 28 سؤالی، چهار مقیاس دارد: 1. علائم جسمانی و نشانههای بدنی که علائم مربوط به دردهای جسمانی وابسته به اختلالات روحی و روانی را اندازهگیری میکند، 2. علائم اضطراب و بیخوابی و نشانههای بیخوابیهای عصبی و اضطراب و استرس را در افراد اندازهگیری میکند، 3. علائم اختلال در کارکرد اجتماعی و نشانههای مربوط به مشکلات افراد در برقراری ارتباط با جامعه و کارهای فردی را بررسی میکند و 4) علائم افسردگی و امید به زندگی در افراد و مشکلات مربوط به امید به زندگی، زنده ماندن و افسردگی افراد را بررسی میکند [12].
روشهای امتیازدهی در پرسشنامه GHQ بر اساس مقیاس لیکرت از 3-0 است و نمره پایین نشاندهنده وضعیت روانی بهتر است. تقوی و همکاران پایایی این پرسشنامه را بر اساس ضریب آلفای کرونباخ (0/90=r) گزارش کردند [13].
در تحقیق حاضر، تمرینات ورزشی شامل شانزده هفته تمرینات ورزشی بود که به صورت سه جلسه تمرین در هفته و هر جلسه تمرین به مدت 90-60 دقیقه تحت نظارت پژوهشگر انجام شد (جدول شماره 1). هر جلسه تمرین نیز شامل 9-6 ایستگاه تمرینی بود که حرکات تمرینی در این ایستگاهها شامل آزمایشات عملکردی توانی و قدرتی برای عضلات بالاتنه، میانتنه و پایینتنه بود. در طراحی تمرینات ایستگاهها سعی شد که از حرکات چند مفصلی و فول بادی برای حرکات استفاده شود.
در هر ایستگاه از آزمودنیها خواسته میشد که حداکثر حرکت در ایستگاه را اجرا کنند. شدت تمرین در طول تمرین هر ایستگاه و استراحت بین ایستگاهها با استفاده از مقیاس میزان ادراک سختی بورگ کنترل شد. استراحت بین دایرهها به صورت غیرفعال بود [14].
این پروتکل تمرین، یک پروتکل محققساخته بود که برنامه تمرین با توجه به وضعیت جسمانی آزمودنیها از ترکیبی از تمرینات مقاومتی، توانی و عملکردی برای ایستگاههای تمرین انتخاب شد. در دو هفته اول تمرینات شامل سه دایره با شش ایستگاه ده ثانیهای به صورت تمرینات مقاومتی شامل اسکوات با وزن بدن، شکم کرانچ، شنای سوئدی، لانگ، پلانک و سرشانه نظامی بود که استراحت بین ایستگاهها به صورت غیرفعال در نظر گرفته شد. در هفتههای سوم و چهارم استراحت بین ایستگاهها به صورت فعال و دویدن به صورت جاگینگ انجام میشد. نسبت استراحت به تمرین در این چهار هفته به صورت 2:1 در نظر گرفته شد.
در هفتههای پنجم و هشتم تمرینات شامل چهار دایره با شش ایستگاه ده ثانیهای بود. برای ایستگاههای تمرین از تمرینات مقاومتی و توانی فانکشنال استفاده شد و ایستگاهها شامل بتل روپ، شکم کوهنوردی، اسکوات جامپ، بورپی، لیفت هالتر و لانگ جهشی بود. نسبت استراحت به تمرین در این چهار هفته به صورت 1:1 در نظر گرفته شد.
در هفتههای نهم تا دوازدهم تمرینات شامل چهار دایره با نُه ایستگاه ده ثانیهای شامل حرکات فانکشنال بتل روپ، شکم کوهنوردی، اسکوات جامپ، بورپی، لیفت هالتر و لانگ جهشی، شنای جهشی، شکم کرانچ با توپ مدیسنین بال و باکس جامپ بود. با توجه با نوع تمرینات و تجمع اسید لاکتیک به خاطر شدت تمرین استراحت بین ایستگاهها از نوع فعال و دویدن هوازی در نظر گرفته شد. نسبت استراحت به تمرین در این چهار هفته به صورت 1:1 در نظر گرفته شد.
ایستگاههای تمرین در هفتههای سیزدهم تا شانزدهم تمرینات شامل شش دایره تمرین با نُه ایستگاه فانکشنال بتل روپ، شکم کوهنوردی، اسکوات جامپ، بورپی، لیفت هالتر و لانگ جهشی، شنای جهشی، شکم کرانچ با توپ مدیسنین بال و باکس جامپ بود. نسبت استراحت به تمرین در این چهار هفته به صورت 1:1 در نظر گرفته شد [14]. به منظور جلوگیری از اثر سیرکادین ریتم بر نتایج تمرین، تمام تمرینات در یک ساعت از روز (10-8 صبح) انجام شد [15].
در این تحقیق برای بررسی ﺗﻮﺯﻳﻊ ﻧﺮﻣﺎﻝ ﺩﺍﺩهها ﺍﺯ ﺁﺯﻣﻮﻥ ﻛﻮﻟﻤﻮﮔﺮﻭﻑ ﺍﺳﻤﻴﺮنف استفاده شد که همه دادهها نرمال بودند و برای بررسی تجانس واریانسها نیز از آزمون لون استفاده شد. ﺑﺮﺍﻱ ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺁﻣﺎﺭﻱ ﻭ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺍﺧﺘﻼﻑ ﺑﻴﻦ ﮔﺮﻭﻩﻫﺎ ﺍﺯ ﺁﺯﻣﻮﻥ تی مستقل و تی وابسته ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺷﺪ. ﺗﻤﺎﻡ ﺩﺍﺩﻩﻫﺎ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ±ﺍﻧﺤﺮﺍﻑ معیار ﺍﺭائه ﺷﺪ. ﻣﺤﺎﺳﺒﻪﻫﺎ ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﺮﻡﺍﻓﺰﺍﺭ ﺁﻣﺎﺭﻱ SPSS نسخه 22 ﺍﻧﺠﺎﻡ شد ﻭ مقادیر 0/05≥P از نظر آماری معنادار محسوب ﺷﺪ.
یافتهها
جدول شماره 2 مربوط به مشخصات آنتروپومتریک، سن و سابقه کار آزمودنیها است. در پیشآزمون تفاوت معناداری بین متغیرهای سن، وزن، قد و شاخص توده بدن آزمودنیها وجود نداشت. در پسآزمون نیز تفاوت معناداری بین متغیرهای وزن و شاخص توده بدن آزمودنیها مشاهده نشد.
با توجه به نتایج آزمون تی وابسته پس از شانزده هفته آزمایش عملکردی (جدول شماره 3) افزایش معناداری در خردهمقیاسهای عملکرد جسمانی (0/001>P)، نقش جسمانی (0/001>P)، نقش احساسی (0/012=P)، انرژی و نشاط (0/001>P)، عملکرد اجتماعی (0/014=P)، درد بدنی (0/008=P)، سلامت عمومی (0/001>P) در گروه آزمایش عملکردی مشاهده شد، ولی تغییر معناداری در سطح سلامت شناختی مشاهده نشد (0/187=P).
تفاوت معناداری در هیچکدام از خردهمقیاسهای کیفیت زندگی در گروه کنترل مشاهده نشد (0/05<P) در بررسی تغییرات بینگروهی نیز نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که تغییرات خردهمقیاسهای عملکرد جسمانی (0/001>P)، نقش جسمانی (0/001>P)، نقش احساسی (0/008=P)، انرژی و نشاط (0/001>P)، عملکرد اجتماعی (0/003=P)، درد بدنی (0/006=P)، سلامت عمومی (0/001>P) در گروه آزمایش عملکردی به صورت معناداری نسبت به گروه کنترل بیشتر بود، ولی تفاوت معناداری در سطح سلامت شناختی (0/172=P) بین دو گروه تحقیق مشاهده نشد.
با توجه به نتایج آزمون تی وابسته پس از شانزده هفته آزمایش عملکردی (جدول شماره 4)، کاهش معناداری در خردهمقیاسهای علائم جسمانی (0/001>P)، علائم اضطرابی و اختلال خواب (0/001>P) و کارکرد اجتماعی (0/006=P) شد، ولی اثر معناداری بر خردهمقیاس علائم افسردگی نداشت (0/108=P). همچنین تفاوت معناداری در هیچکدام از خردهمقیاسهای سلامت روان در گروه کنترل مشاهده نشد (0/05>P).
در بررسی تغییرات بینگروهی نیز نتایج آزمون تی مستقل نشان داد که تفاوت معناداری در خردهمقیاسهای علائم جسمانی (0/001>P)، علائم اضطرابی و اختلال خواب (0/008=P) و کارکرد اجتماعی (0/018=P) در گروه آزمایش عملکردی نسبت به گروه کنترل مشاهده شد، ولی تفاوت معناداری در تغییرات علائم افسردگی در گروه آزمایش عملکردی نسبت به گروه کنترل مشاهده نشد (0/126=P).
بحث
در بررسی اثر تمرینات ورزشی بر کیفیت زندگی پرسنل نیروی انتظامی نتایج تغییرات درونگروهی نشان داد که پس از آزمایش آزمایش عملکردی، افزایش معناداری در خردهمقیاسهای عملکرد جسمانی، نقش جسمانی، نقش احساسی، انرژی و نشاط، عملکرد اجتماعی، درد بدنی، سلامت عمومی در گروه آزمایش عملکردی مشاهده شد، ولی تفاوت معناداری در سلامت شناختی مشاهده نشد.
در هیچکدام از خردهمقیاسهای کیفیت زندگی در گروه کنترل تفاوت معناداری مشاهده نشد. همچنین تغییرات خردهمقیاسهای عملکرد جسمانی، نقش جسمانی، نقش احساسی، انرژی و نشاط، عملکرد اجتماعی، درد بدنی، سلامت عمومی در گروه آزمایش عملکردی به صورت معناداری نسبت به گروه کنترل بیشتر بود، ولی تفاوتی بین سلامت شناختی بین دو گروه آزمایش و بدون آزمایش مشاهده نشد.
در تحقیق وون و همکاران پس از شش هفته تمرین تغییر معناداری در خردهمقیاسهای HRQL مشاهده نشد [16] که با نتایج تحقیق حاضر همخوان نیست، ازجمله دلایل تفاوت در نتایج، میتوان به تفاوت در ویژگیهای آزمودنیها، تفاوت در پروتکل تمرین در تحقیق حاضر که آزمایش عملکردی بود، در مقابل تمرین وینگیت که فقط عضلات پا درگیر هستند، اشاره کرد.
فرسودگی جسمی، متشکل از عواملی مانند بار سنگین کار، تغییر در چرخه خواب / استراحت، استرس روانی و آسیبپذیری در برابر خطرات میتواند باعث بیماریهای مربوط به ماهیت خدمات ارائهشده توسط افسر پلیس شود [17].
علاوه بر این، حوادثی که در طول شیفت کاری تجربه پرسنل نیروی انتظامی رخ میدهد، درک کیفیت زندگی این افراد را تحت تأثیر قرار داده و خطر ابتلا به اختلالات کاردیو متابولیک را افزایش میدهد [18]. قرار گرفتن در معرض تهدیدها و خطرات در زمینه کار بهطور مستقیم بر کیفیت زندگی پرسنل تأثیر میگذارد و ممکن است موجب بیماری جسمی یا روانی مربوط به کار روزانه شود؛ بنابراین برای اجرای وظایف خود، پلیس باید از نظر جنبههای جسمی و روحی، با توجه به تأمین خواستههای جدید و رو به رشد جامعه، شامل موضوعات امنیتی عمومی و ارائه چالشهای بزرگ برای مبارزه با خشونت، آماده و تقویت شود [18].
تحقیقات قبلی حاکی از نقش فعالیت بدنی بر کیفیت زندگی است [19]. در تحقیق حاضر نیز پس از دوره آزمایشات عملکردی، بهبود معناداری در کیفیت زندگی و خردهمقیاسهای آن به جز سلامت شناختی مشاهده شد. با توجه به اینکه میانگین امتیاز سلامت شناختی در تحقیق حاضر 89 بود که حاکی از سطح سلامت شناختی بالا و عدم تغییر این خردهمقیاس منطقی است، ولی نیاز به تحقیقات بیشتری در این زمینه است.
در بررسی اثر تمرینات ورزشی بر سلامت روان پرسنل نیروی انتظامی نتایج تحقیق حاضر نشان داد که پس از دوره آزمایش کاهش معناداری در خردهمقیاسهای علائم جسمانی، علائم اضطرابی و اختلال خواب و کارکرد اجتماعی در گروه آزمایش مشاهده شد، ولی تغییر معناداری بر خردهمقیاس علائم افسردگی مشاهده نشد.
در بررسی تغییرات بینگروهی تفاوت معناداری در خردهمقیاسهای علائم جسمانی، علائم اضطرابی و اختلال خواب و کارکرد اجتماعی در گروه آزمایش عملکردی نسبت به گروه کنترل مشاهده شد، ولی تفاوت معناداری در تغییرات سلامت روان در گروه آزمایش عملکردی نسبت به گروه کنترل مشاهده نشد.
مارتلند و همکاران در تحقیقی مروری و سیستماتیک عنوان کردند که تمرینات با شدت بالا موجب بهبود اضطراب و افسردگی است [20] که با بهبود خردهمقیاس علائم اضطرابی پس از دوره تمرین فانکشنال در تحقیق حاضر همسو است. دنیسچن و همکاران نیز درتحقیقی عنوان کردند که پس از یک دوره چهارده هفتهای آموزش سلامت و آمادگی جسمانی علاوه بر افزایش آمادگی جسمانی سطح سلامت روانی دانشجویان افزایش مییابد [21] که با نتایج تحقیق حاضر همسو است.
لیوکا در تحقیقی با هدف مطالعه شناسایی مزایای بهداشت روانی شرکت افسران پلیس در تمرینات منظم بدنی، 21 افسر پلیس را بهطور داوطلبانه انتخاب و به مدت دوازده هفته تحت برنامه تمرینات بدنی قرار دادند. نتایج نشان داد که اگر برنامه تمرینی به خوبی سازماندهی شود، تمرینات بدنی میتواند به مدیریت استرس، اضطراب و عصبانیت شرکتکنندگان کمک کند. همچنین میتواند اعتماد به نفس، ثبات عاطفی، عملکردهای شناختی و اجتماعی کار را بین آزمودنیها افزایش دهد [22] که با نتایج تحقیق حاضر همسو بود.
اما نتایج تحقیق حسینی و همکاران که به بررسی برخی شاخصهای سلات روان در کارکنان کلانتری شهر مرودشت انجام شد، نشان داد که تفاوت معناداری در شاخص اضطراب بین گروههای دارای فعالیت بدنی زیاد، متوسط و کم وجود نداشت، ولی میزان افسردگی در گروههای دارای فعالیت بدنی زیاد و متوسط در مقایسه با افراد دارای فعالیت بدنی کم بهطور قابل توجهی کمتر بود. همچنین، بین فعالیت بدنی و افسردگی بین پرسنل پلیس رابطه معناداری وجود داشت [23]، اما در تحقیق حاضر پس از دوره آزمایش سطح اضطراب کاهش یافت، ولی تفاوتی بین میزان افسردگی پرسنل مشاهده نشد که با نتایج تحقیق حسینی و همکاران همسو نیست.
علت اختلاف در نتایج ممکن است به خاطر تفاوت در روشهای تحقیق باشد، چون تحقیق حسینی از نوع تحقیقات مقایسهای بود، در حالی که تحقیق حاضر از دسته تحقیقات آزمایشی بود. همچنین ممکن است علت اختلاف در نتایج به خاطر تفاوت در ابزارهای پژوهش باشد که متغیرهای سلامت روان را در دو تحقیق سنجیدهاند. شغل پلیس به علت استرسهای ناشی از شغل و همچنین ساعات کاری و شیفتهای کاری که در ساعات شبانهروز انجام میشود، موجب افزایش فشارهای روانی فرسودگی شغلی در این پرسنل میشود.
مینایو، آسیزی و اولیویرا [24] در تحقیقی عنوان کردند که ساعات کار نیروی پلیس بین هشت تا دوازده ساعت که توسط پرسنل انتظامی تجربه میشود، بسیار استرسآور است. برخی نیروهای پلیس شبانهروز کار میکنند یا در مناطق ویژه مانند شهر، جاده و حومه ممکن است به خاطر شرایط کاری مشکلاتی از نظر تغذیه مانند گرسنگی را نیز تحمل کنند یا تحت فشار کار میکنند. آنها باید هوشیار بمانند و کمتر میخوابند و اینها از عواملی هستند که به کاهش کیفیت زندگی و سلامت آنها اثرگذار است [24 ،19].
همچنین ممکن است به خاطر شرایط کاری و استرسهای ناشی از کار و همچنین تغذیه نامطلوب با اثر بر ترکیب بدنی یا مشکلات گوارشی کیفیت زندگی این افراد تحت تأثیر قرار گیرد [25]. شغل پلیس یک فعالیت فوقالعاده استرسزا محسوب میشود و باعث ایجاد یک اضافه بار جسمی ناشی از ساعات طولانی کار، برنامههای کاری شبانه یا مدت طولانی در موقعیت ارتوستاتیک شود [26].
با وجود اینکه اثرات مثبت تمرینات ورزشی بر بهبود خلقوخو و سلامت روان تأیید شده است [28 ،27]، حتی مشخص شده است که یک جلسه فعالیت ورزشی نیز باعث تقویت حالتهای عاطفی، خلقی و احساسی میشود [29]. نتایج تحقیق حاضر نیز حاکی از نقش مثبت تمرینات ورزش عملکردی بر بهبود سلامت روان در پرسنل نیروی انتظامی بود.
نتیجهگیری
یافتههای تحقیق حاضر نشاندهنده نقش مثبت آزمایشات عملکردی بر بهبود کیفیت زندگی و سلامت روان در پرسنل نظامی است. با توجه به ارتباط بین سلامت روان و کیفیت زندگی میتوان گفت که آزمایشات عملکردی با بهبود سلامت روان موجب بهبود کیفیت زندگی در پرسنل نظامی شده است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
در تحقیق حاضر اصول اخلاق در تحقیق رعایت شد و همگی آزمودنیها قبل از شرکت در تحقیق رضایتنامه کتبی آگاهانه را امضا کردند. همگی شرکتکنندگان آگاهی کامل از روند اجرای پژوهش و محرمانه ماندن اطلاعات را داشتند. به آنها اطمینان داده شد که اجازه خروج از پژوهش را هر زمان که بخواهند دارند و هرگونه حقوقی که مربوط به شرکتکنندگان بود، ذکر شد.
حامی مالی
مقاله حاضر برگرفته از رساله دکتری نویسنده اول در گروه فیزیولوژی ورزشی، دانشکده تربیتبدنی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد کرمانشاه، کرمانشاه است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان در نگارش مقاله به یک اندازه مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References