نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه فارماکولوژی،گروه فارماکولوژی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران
2 گروه فارماکولوژی و سم شناسی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران
3 گروه داروسازی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز، اهواز، ایران
چکیده
کلیدواژهها
مقدمه
بیماری پارکینسون یک بیماری نورودژنراتیو است که ویژگیهای اصلی بالینی آن شامل لرزش، سفتی عضلانی، کندی حرکات و بیثباتی حرکات است [1 ,2]. شیوع بیماری پارکینسون در کشورهای توسعه یافته در حال افزایش میباشد، بهطوری که تا سال 2030 رشد بیماری افزایش دو برابری خواهد داشت [3]. علت بیماری پارکینسون میتواند ایدیوپاتیک باشد، اما این بیماری به دلیل دژنره شدن نورونهای دوپامینرژیک به وجود میآید. منشاء و یا علت اصلی این تخریب عصبی ناشناخته است. ممکن است عواملی مانند استرس اکسیداتیو، التهاب، تجمع پروتئینهای آسیب دیده و یا اختلال در میتوکندری موجب این آسیب شوند [4 ,5]. تولید نامتوازن گونههای اکسیژن منجر به از دست رفتن پیشرونده لیپیدهای غشایی، پراکسیداسیون لیپیدی و نورونهای دوپامینرژیک مسیر جسم سیاه و مخطط شده و درنتیجه موجب مرگ سلولی میشود [6]. تحقیقات نشان میدهند فقدان آنتیاکسیدانها و درنتیجه اختلال در سیستم آنتیاکسیدانی در بروز این بیماری نقش اساسی دارند [7]. ترکیبات آنتیاکسیدانی طیف فعالیت بیولوژیکی زیادی دارند [8, 9, 10, 11]. آنتیاکسیدانها از بدن انسان در برابر رادیکالهای آزاد محافظت میکند [12 ,13 ,14, 15] و باعث تأخیر پیشرفت بسیاری از بیماریهای مزمن از طریق بهبود پراکسیداسیون لیپیدی میشوند [16, 17, 18]. آنتیاکسیدانهایی، بدن انسان را در برابر اثرات مضر رادیکالهای آزاد محافظت میکنند [19, 20, 21].
اولین مکانیسم خط دفاعی شامل آنتیاکسیدانها مانند سوپراکسید دیسموتاز، کاتالاز و گلوتاتیون پراکسیداز میباشد [22, 23, 24]. آنزیم کاتالاز نامتوازن گونههای اکسیژن را به گونههای کمتر واکنشگر تبدیل میکند [25, 26]. آنتیاکسیدانهای طبیعی تقریباً در تمام گیاهان، میکرو ارگانیسمها، قارچها و حتی در بافت حیوانی وجود دارد [27, 28, 29 ,30]. فنولها ترکیباتی حاصل از متابولیت گیاهی هستند که بهطور طبیعی در تمام مواد گیاهی از جمله مواد غذایی گیاهان با شناسه مشخص وجود دارند. درنتیجه، جزء جداییناپذیر رژیمهای غذایی انسان و حیوانات میباشند [31, 32, 33, 34]. اکثر آنتیاکسیدانهای طبیعی ترکیبات فنولی هستند و مهمترین گروه از آنتیاکسیدانهای طبیعی فلاونوئیدها بوده که ز این گروه میتوان فلاوانونها و فلاوانولها را نام برد [35, 36, 37, 38, 39]. سینامیک اسید یک بیوفلاونوئید طبیعی از خانواده موراسه است که در بسیاری از گیاهان و میوهها یافت میشود. این ماده دارای خواص آنتیاکسیدان، ضدالتهاب، ضددیابت و ضدسرطان (در محیط آزمایشهای برونتنی و درونتنی) میباشد [40 ,41, 42, 43, 44, 45, 46]. سینامیک اسید به دلیل داشتن خواص آنتیاکسیدانی و آنتیآپوپتوز سبب محافظت سلولهای مغز از آسیب ایسکمیک میشود [47]. یکی از مدلهای ایجاد شبهپارکینسون استفاده از روتنون است. روتنون یک ماده چربی دوست است که به آسانی از سد خونی-مغزی میگذرد. تماس طولانی مدت با مقادیر اندک روتنون به مهار یکنواخت کمپلکس 1 میتوکندری در تمامی بخشهای مغز موشهای صحرایی منجر میشود. کاربرد سیستماتیک این ماده سبب تخریب انتخابی راههای نیگرواستریاتال در جسم سیاه و تخریب اجسام مخطط و شکلگیری اجسام لوی در سلولهای جسم سیاه میشود [48].
روش بررسی
تهیه مواد
سینامیک اسید از شرکت سیگما آمریکا، سم روتنون از مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی تهران و ال-دوپا از شرکت سیگما آمریکا تهیه شدند.
تهیه ونگهداری حیوانات
در این مطالعه از 40 سر موش صحرایی نر از نژاد ویستار در محدوده وزنی 200-160 گرم تهیه شده از مرکز تکثیر و پرورش حیوانات آزمایشگاهی دانشگاه علومپزشکی جندیشاپور اهواز استفاده شد. موشها پس از وزن کردن بهصورت تصادفی در 5 گروه مختلف (گروههای 8 تایی) تقسیم شده و در اتاق حیوانات دانشکده داروسازی اهواز در دمای 23±2 درجه سانتیگراد و میزان رطوبت 50 درصد و سیکل نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند. حیوانات در طول مطالعه از غذای فشرده ویژه حیوانات و آب تصفیه شهری استفاده کردند. حیوانات یک ساعت قبل از آزمایش وارد آزمایشگاه شدند تا خود را با محیط آزمایشگاه تطبیق دهند. برای بررسی اثر محافظتی سینامیک اسید در مدل شبهپارکینسون، حیوانات به 5 گروه 8 تایی تقسیم شدند و بدین صورت تحتتجویز قرار گرفتند:
گروه 1، دریافتکننده سرم فیزیولوژی از طریق صفاقی با دُز 5 میلیگرم بر کیلوگرم؛ گروه 2، موشهای دریافتکننده لوودوپا بهصورت صفافی با دُز 10 میلیگرم بر کیلوگرم و گروههای 3، 4 و 5 دریافتکننـده به ترتیـب50 ، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید در طول 19 روز به فاصله زمانی 48 ساعت بهصورت صفاقی. همه گروهها نیم ساعت پس از دریافت آخرین، دُز روتنون را بهصورت داخل صفاقی-با دُز 3 میلیگرم بر کیلوگرم دریافت کردند [48]. سپس سفتی عضلانی به روش مورپورگو، میزان کاتالپسی توسط آزمون ریرینگ و مالوندیآلدهید مورد سنجش و ارزشیابی قرار گرفتند.
روش اجرای آزمایشات و چگونگی اندازهگیری پارامترها
فاکتورهای مورد سنجش
در این مطالعه سفتی عضلانی با استفاده از روش مورپورگو، میزان کاتالپسی با استفاده از آزمون ریرینگ و میزان مالوندیآلدهید مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت.
روش اندازهگیری سفتی عضلانی
پس از تزریق داخل صفاقی روتنون سفتی عضلانی در زمانهای: 20، 40، 60، 90، 120، 180 و 240 دقیقه طبق دستورالعمل زیر مورد سنجش و ارزیابی قرار گرفت:
1. حیوان روی میز قرار داده شد. چنانچه بهصورت طبیعی حرکت میکرد، نمره صفر میگرفت.
2. حیوان روی میز قرار داده شد. چنانچه حرکت نمیکرد و صرفاً با تحریک دست حرکت میکرد، 0/5 نمره دریافت میکرد.
3. دست راست حیوان روی یک سکوی چوبی به ارتفاع 3 سانتیمتر قرار داده شد. چنانچه حداقل برای10 ثانیه دست خود را از روی سکو برنمیداشت، 0/5 نمره دریافت میکرد.
4. دست چپ حیوان روی یک سکوی چوبی به ارتفاع 3 سانتیمتر قرار داده شد. چنانچه حداقل برای10 ثانیه دست خود را از روی سکو برنمیداشت، 0/5 نمره دریافت میکرد.
5. دست راست حیوان بر روی سکوی تختهای به ارتفاع 9 سانتیمتر قرار داده شد، چنانچه حداقل برای10 ثانیه دست خود را از روی سکو برنمیداشت، 1 نمره دریافت میکرد.
6. دست چپ حیوان روی سکوی تختهای به ارتفاع 9 سانتیمتر قرار داده شد. چنانچه حداقل برای10 ثانیه دست خود را از روی سکو بر نمیداشت، 1 نمره دریافت میکرد [49].
حیوانی که دارای حداکثر سفتی عضلانی بود 3/5 نمره میگرفت.
روش مطالعه مهارت حرکتی با استفاده از آزمون ریرینگ
هدف از این آزمایش بررسی مهارتهای حرکتی در موش بود. برای همین منظور، حیوانات بهصورت انفرادی به نوبت در یک استوانه شفاف تو خالی از جنس پلکسی گلاس با قطر 20 سانتیمتر و ارتفاع 40 سانتیمتر قرار گرفتند. حیوان براساس عادت جستجوگرانه طبیعی خود، فعالیت ایستادن روی دو پا از خود نشان میدهد. به این ترتیب که بر روی پاهای خود بلند شده و اندامهای قدامی خود را به روی دیواره استوانه قرار میدهد. این آزمایش با شمارش تعداد دفعات انجام فعالیت ایستادن روی دو پا در 5 دقیقه ثبت شد.
پس از انجام آزمایشهای رفتاری، حیوانات با تزریق داخل صفاقی کتامین 10 درصد (80 میلیگرم بر کیلوگرم) و زایلازین 2 درصد (10 میلیگرم بر کیلوگرم) بیهوش و سپس آسانکشی شدند. بافت مغز حیوان جدا و هموژنایز شد و مایع شفاف رویی را جدا و در فریز منفی 80 درجه سلیسیوس نگهداری شد [49].
روش اندازهگیری میزان مالوندیآلدهید
با توجه به دستورالعمل کیت مخصوص شرکت زلبیو کشور آلمان، جذب نوری در طول موج 535 نانومتر خوانده شد و با به دست آوردن معادله خط منحنی استاندارد، میزان مالوندیآلدهید آن اندازهگیری شد [50].
روشهای آماری تجزیهوتحلیل نتایج
برای تجزیهوتحلیل دادهها از میانگین در متغیرهای کمّی و از فراوانی و درصد در متغیرهای کیفی استفاده شد. از آزمون کای اسکوئر برای مقایسه فراوانی متغیرها و از روش آنالیز واریانس یکطرفه و تست کمکی توکی برای مقایسه میانگینهای حاصل از آنها استفاده شد. کلیه آنالیزها با استفاده از برنامه آماری SPSS نسخه 22 نجام شد.
یافتهها
مقایسه میانگین سفتی عضلانی ناشی از روتنون در گروههای دریافتکننده سینامیک اسید، سرم فیزیولوژی و ال-دوپا با یکدیگر را بر اساس نتایج بهدست آمده میانگین سفتی عضلانی در تمام گروههای دریافتکننده دُزهای مختلف سینامیک اسید در تمام زمانهای اندازهگیری بهطور معناداری (P<0/05) از گروه کنترل منفی (سرم فیزیولوژی ) کمتر بود ( تصویر شماره1).
میانگین سفتی عضلانی در گروههای دریافتکننده دُزهای 200 و 100 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید در تمام زمانهای اندازهگیری به طور معناداری (P<0/05) کمتر از گروه دریافتکننده 50 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بود. از طرفی، سفتی عضلانی بین دو گروه دریافتکننده دُز 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید تفاوت چندانی نداشت (تصویر شماره 2).
میانگین سفتی عضلانی در تمام زمانهای آزمون در گروه دریافتکننده سینامیک اسید 50 میلیگرم بر کیلوگرم بهطور معناداری (P<0/05) از گروه کنترل مثبت (ال-دوپا) بیشتر بود. در حالیکه اختلاف معناداری بین گروههای دریافتکننده با دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید با گروه کنترل مثبت در تمامی زمانها آزمون مشاهده نشد (تصویر شماره 3).
مقایسه میانگین زمان مهارت حرکتی ناشی از روتنون در گروههای دریافتکننده سینامیک اسید، سرم فیزیولوژی و ال-دوپا با یکدیگر استفاده از تست ریرینگ: میانگین مهارت حرکتی در گروههای دریافتکننده دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم و 50 سینامیک اسید و ال-دوپا بهطور معناداری (P<0/05) بیشتر از گروه سرم فیزیولوژی بود. میانگین مهارت حرکتی در گروه دریافتکننده سینامیک اسید با دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم کمتر از گروه دریافتکننده ال-دوپا بود، اما این اختلاف معناداری نبود.
میانگین مهارت حرکتی در گروههای دریافتکننده دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بهطور معناداری (P<0/05) بیشتر از گروه دریافتکننده با دُز 50 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بود (تصویر شماره 4).
مقایسه میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروههای دریافتکننده دُزهای مختلف سینامیک اسید (50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم) و گروههای کنترل منفی ( سرم فیزیولوژی) و کنترل مثبت (ال-دوپا) با یکدیگر:
میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروههای دریافتکننده دُزهای 50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید و گروه دریافتکننده ال-دوپا در مقایسه با گروه دریافتکننده سرم فیزیولوژی کاهش معناداری (P<0/05) نشان دادند.
میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروه دریافتکننده ال-دوپا بهطور معناداری (P<0/05) کمتر از دُزهای 50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بود.
میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروههای دریافتکننده دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بهطور معناداری (P<0/05) کمتر از دُز 50 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید بود.
در میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروه دریافتکننده دُزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم سینامیک اسید با یکدیگر تفاوت معناداری مشاهده نشد (تصویر شماره 5).
بحث
بیماری پارکینسون یک اختلال پیشرونده در سیستم دوپامینرژیک اعصاب مرکزی است که با افزایش سن بروز میکند و سبب بروز اختلالات حرکتی میشود. این بیماری ناشی از آسیب جسم سیاه، بهویژه نورونهای دوپامینرژیک مسیر جسم سیاه-جسم مخطط است که نتیجه آن از بین رفتن رنگدانه دار جسم سیاه و کاهش آزادسازی دوپامین در جسم مخطط میباشد که منجر به نقص حرکتی میشود-[51].
آسیب اکسیداتیو و تولید رادیکالهای آزاد بهویژه گونههای رادیکال فعال اکسیژن و نیتریک آکساید باعث از بین رفتن سلولهای عصبی مغز شده و در برخی بیماریها مثل پارکینسون و آلزایمر این مسئله بهعنوان یکی از دلایل پیدایش بیماری مطرح میشود. به همین دلیل، آنتی اکسیدانها باعث جلوگیری از تخریب نورونهای عصبی در هر دو مدلهای حیوانی و انسانی شده و موجب بهبود حافظه و کاهش هوش و سفتی عضلانی در بیماری پارکینسون میشوند [52]. رادیکالهای آزاد، اتمهای فعال یا قطعات ملکولی هستند که از منابع داخل (اندوژن) و خارج بدن (اگزوژن) ایجاد میشوند. این ترکیبات به دلیل داشتن مقادیر بالایی از انرژی بسیار ناپایدار هستند و برای کاهش میزان انرژی خود با مواد شیمیایی خاصی در بدن واکنش نشان میدهند و در عملکرد طبیعی سلولهای بدن اختلال ایجاد میکنند [54 ،53]. مهمترین رادیکالهای آزاد بیولوژیک، رادیکالهای آزاد حاوی اکسیژن هستند که تحت عنوان گونههای اکسیژنی واکنشگر یا نامتوازن گونههای اکسیژن شناخته میشوند [55].
آنتیاکسیدانها ترکیباتی هستند که برای پیشگیری و یا کند کردن آسیبهای ناشی از واکنشهای اکسیداتیو در بدن به کار میروند. از اینرو، تجویز آنها برای درمان بسیاری از بیماریها مفید است. هنگامی که سلولهای بدن از اکسیژن استفاده میکنند بهطور طبیعی رادیکالهای آزاد تولید میکند. این رادیکالها آغازگر واکنشهای اکسیداسیون است که به آسیب یا مرگ سلولها منجر میشوند. آنتیاکسیدانها بهعنوان خنثیکننده رادیکالهای آزاد عمل کرده و باعث پیشگیری از آسیب ناشی از این ترکیبات در بدن میشوند. در واقع، آنتیاکسیدانها برای حمایت بافتهای بدن در برابر اثرات مخرب رادیکالهای آزاد به کار میروند. آنتیاکسیدانها سلولهای بدن را توسط ترکیباتی مانند آنزیمهای سیستم گلوتاتیون، سوپراکسید دسموتاز، کاتالاز و پراکسی ردوکسین در مقابل استرس اکسیداتیو تولید شده محافظت میکنند [56 ،52].
اثرات بیوشیمیایی و بیولوژیکی سینامیک اسید شامل آنتینئوپلاستیک، حفاظت از فعالیتهای قلبیعروقی [57, 58]، مهار پروتئین کیناز C [59]، مهار آنزیم زانتین اکسیداز [60] و مهار تکثیر سلولی [61] میباشد. اثر محافظت عصبی سینامیک اسید در مدل بیماری پارکینسون گزارش شده است [44].
مغز به علت سرعت متابولیک بالا نسبت به آسیبهای اکسیداتیو بسیار حساس میباشد. حفاظت در برابر آسیب اکسیداتیو ناشی از رادیکالهای آزاد در سیستم عصبی مرکزی توسط آنتیاکسیدانهایی با وزن مولکولی پایین انجام میشود. اخیراً آنتیاکسیدانهایی که از طریق مواد غذایی و گیاهان تأمین میشوند به عالم پزشکی معرفی شدهاند. بسیاری از مواد غذایی و نوشیدنیهایی با منشأ گیاهی حاوی چندین نوع مواد پلی فنولیک هستند که به وسیله گیاهان در پاسخ به آسیبهای محیطی ایجاد میشوند [62].
نتایج مطالعات نشان میدهند مصرف ترکیبات پلی فنولیک میتواند اثرات مفیدی بر علیه آسیبهایی که بوسیله استرس اکسیداتیو ایجاد میشوند، داشته باشند. در بررسیهای انجام شده، ترکیبات فنولیک مانند پلیفنولها و فلاونوئیدها اثر حفاظتی خود را علیه بیماریهای عصبی نشان میدهند [63].زانولی و همکاران اثر فلاونوئید جدا شده از عصاره گل بابونه بر کاهش معنادار شاخصهای فعالیت حرکتی در آزمون میدان باز را در مقایسه با گروه تخریب و شاهد گزارش کردند [64]. سینامیک اسید یک فلانوئید طبیعی بوده که خاصیت ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی بالایی از خود نشان میدهد [65].
تحقیقات امروزی برای یافتن شیوهای برای درمان بیماری پارکینسون ناکام بوده است. در حال حاضر یکی از بهترین راهکارها برای کند کردن این بیماری تأمین دوپامین مغزی از طریق تجویز داروی لودوپا میباشد. این نوع درمان البته با محدودیتهایی همراه است که ناشی از عوارض دارو است. با وجود پیشرفتهای درمانی جدید برای معالجه علائم بیماری پارکینسون، اکثر بیماران از کارافتادگی و ناتوانی را نهایتاً تجربه خواهند کرد. تاکنون درمان قطعی و دارویی مناسب برای این بیماری شناخته نشده است. بنابراین، یافتن داروی مؤثرتر با آثار نامطلوب کمتر برای مقابله با علائم این بیماری از اهمیت به سزایی برخوردار است [66].
نتایج مطالعه حاضر بیانگر اثربخشی سینامیک اسید بر بهبود سفتی عضلانی است که این اثر وابسته به دُز است، به طوریکه در دُزهای بالاتر اثربخشی بیشتری بر بهبود سفتی عضلانی دارد. همچنین، اثربخشی دُزهای مختلف سینامیک اسید را بر کاهش ضعف عضلانی نشان میدهد.
در گروههای مطالعه حاضر اثربخشی سینامیک اسید بر کاهش میزان مالوندیآلدهید نیز وابسته به دُز است، به طوریکه در دُزهای بالاتر این اثربخشی بیشتر مشاهده میشود. از سوی دیگر، میانگین میزان مالوندیآلدهید در گروه دریافتکننده ال-دوپا بهطور معنادار (P<0/05) کمتر از تمام گروههای دیگر مطالعه است. نتایج این مطالعه اثربخشی بیشتر ال-دوپا را نسبت به دُزهای مختلف سینامیک اسید بر کاهش میزان مالوندیآلدهید نشان میدهد.
نتایج مطالعه یونگ لی و همکاران نشان داد سینامیک اسید دارای اثر نوروپروتکتیو در هر دو محیط درونتنی و بیرون میباشد و ممکن است بتوان از آن بهعنوان یک درمان کمکی جدید در بیماری پارکینسون و دیگر بیماریهای نورودژنراتیو استفاده کرد [44]. همچنین نتایج مطالعه چن و همکاران نشان داد اثر مفید سینامیک اسید بر ایسکمی مغزی از طریق کاهش استرس اکسیداتیو، مهار آپوپتوز و التهاب است و میتوان از این اثر نوروپروتکتیو مکمل سینامیک اسید بهعنوان یک مکمل قوی در بهبود سکته مغزی ایسکمیک استفاده کرد [67]. لی و همکاران (2016) نیز مکانیسمهای حفاظتی عصبی چندگانه سینامیک اسید در بهبود بیماری پارکینسون را نشان دادند و پیشنهاد کردند میتوان از سینامیک اسید بهعنوان یک درمان بالقوه و همچنین پیشگیرانه در بیماری پارکینسون استفاده کرد [67]. نتایج مطالعات فوق با مشاهدات مطالعه حاضر همخوانی دارد.
نتیجهگیری
نتایج مطالعه حاضر نشان میدهد سینامیک اسید دارای اثر آنتیاکسیدانی و حفاظتی در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از روتنون میباشد که این اثر وابسته به دُز است. با توجه به اینکه بیماری پارکینسون در انسان یک بیماری نورودژنراتیو مزمن است، کاربرد سینامیک اسید در بیماران پارکینسونی بهویژه در مراحل اول بیماری میتواند در کاهش پیشرفت علائم بیماری مؤثر باشد. اطلاعات فارماکولوژیک این تحقیق، فرضیه استفاده از سینامیک اسید را بهعنوان داروی جدید در درمان بیماری پارکینسون تقویت میکند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
تمام آزمایشات حیوانی بر اساس دستورالعملهای انجمن ملی حمایت از حیوانات آزمایشگاهی انجام و مراحل نگهداری موشها و آسانکشی آنها، مورد تأیید بازرس مطالعات حیوانی ایران قرار گرفت. همچنین این مطالعه مورد تأیید کمیته اخلاق دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز قرار گرفته است (کد اخلاقی . IRAJUMS.(ABHC.REC1397.029.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایاننامه آقای حسین صادقی، دانشجوی دکترای گروه داروسازی، دانشکده داروسازی، دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز است و حامی مالی نداشته است.
مشارکت نویسندگان
تمامی نویسندگان به یک اندازه در نگارش مقاله مشارکت داشتهاند.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز صمیمانه سپاسگزاری میشود.
References
References